Czy nanotechnologie mogą dać alternatywę dla niebezpiecznych substancji?
Obecnie nanotechnologie nie przyczyniają się w znaczący sposób do zwiększenia liczby bezpieczniejszych zamienników dla groźnych substancji. Jednakże eksperci uważają, że w przyszłości może się to zmienić. Takie dwa przesłania wynikają z badania zrealizowanego przez STOA, komisję Parlamentu Europejskiego ds. Oceny Opcji Naukowych i Technicznych, na temat roli nanotechnologii w zastępowaniu substancji chemicznych. Celem projektu było dokonanie przeglądu obecnego stopnia wykorzystania nanotechnologii w poszukiwaniu alternatyw dla niebezpiecznych chemikaliów, w celu identyfikacji nowych zastosowań, które mogłyby ograniczyć ryzyko związane z niebezpiecznymi substancjami. Badacze przeprowadzili obszerny przegląd literatury i rozległe konsultacje z ekspertami, zarówno indywidualnie, jak i za pośrednictwem warsztatów, które odbyły się w Parlamencie Europejskim. Jednym z pierwszych odkryć STOA był fakt, że opracowanie to jest pierwsze w swoim rodzaju i że do tej pory prowadzono bardzo mało prac badawczych nad potencjałem nanotechnologii związanym z zastępowaniem niebezpiecznych chemikaliów. Mając to na uwadze, autorzy zalecają organizację warsztatów, które doprowadzą do zbliżenia środowisk naukowych i przemysłowych. Ponadto konieczne są szczegółowe studia przypadków uwzględniające analizy pełnego cyklu życia produktów. Dwie dziedziny, w których nanotechnologia odnotowuje już postępy w znajdowaniu substytutów dla niebezpiecznych chemikaliów, to powłoki i katalizatory. Powłoki mogą tworzyć powierzchnie antyprzylepne, do których nic nie przywiera, na przykład brud, albo które posiadają właściwości biobójcze, zapobiegające obecności na nich żywych organizmów. Nanocząsteczki są też szeroko stosowane w katalizatorach, choć autorzy wskazują, że badania w tej dziedzinie były już prowadzone w skali nano, a więc nie jest jasne w jakim stopniu przyszłe osiągnięcia mogłyby być przypisane nanotechnologiom. Jednak ogólnie rzecz biorąc, nanotechnologie powoli i stopniowo wywierają wpływ na wyniki związane z ochroną środowiska i bezpieczeństwem w licznych dziedzinach i w różny sposób, wskazują autorzy opracowania. "Obecnie nanotechnologie i koncepcje nanotechnologiczne są źródłem różnorodnych, głównie przyrostowych ulepszeń istniejących materiałów masowych, powłok lub produktów", czytamy w raporcie. "Te ulepszenia idą w kilku kierunkach i często ich celem jest poprawa kilku właściwości jednocześnie. W odniesieniu do substytucji oznacza to, że metody nanotechnologiczne często nie mogą prowadzić do bezpośredniego zastąpienia niebezpiecznej substancji, lecz ogólnie mogą spowodować powstanie produktu lub procesu bardziej przyjaznego dla środowiska."