Sieci doskonałości domagają się dodatkowego wsparcia UE gwarantującego ich trwałość
Grupa 56 sieci doskonałości (NoE) finansowanych przez UE, reprezentująca ponad 13 000 badaczy, sporządziła opinię wzywającą Komisję Europejską do podjęcia działań, których celem będzie zadbanie o przyszłość najbardziej udanych zintegrowanych sieci w perspektywie długofalowej. Sygnatariusze uważają, że przyszłość sieci doskonałości jest niepewna, dlatego nalegają, aby Komisja Europejska podjęła cztery działania zmierzające do zapewnienia długookresowej trwałości sieci. Proponowane działania dotyczą zaangażowania Komisji w sieci doskonałości, finansowania, dokonania przeglądu sieci i dalszego ich wykorzystywania. Sieci doskonałości zostały po raz pierwszy utworzone w unijnym szóstym programie ramowym (6PR). Zostały zaprojektowane po to, aby zwiększać doskonałość naukową i technologiczną w zakresie określonych tematów badawczych w wyniku trwałej integracji zdolności badawczych. Ich celem było przezwyciężenie rozdrobnienia działalności badawczej w Europie poprzez zdobycie masy krytycznej zasobów, jak również specjalistycznej wiedzy potrzebnej do zapewnienia Europie pozycji lidera. Do dziś utworzono ponad 170 sieci doskonałości. Główne przyczyny zaniepokojenia związane są z ograniczeniem finansowania sieci i trudnościami w ustanowieniu trwałej struktury prawnej. "Jesteśmy zdania, że Europa nie może sobie pozwolić na przekreślenie osiągnięć tego ważnego instrumentu i w konsekwencji na utracenie poważnych nakładów w sensie finansowym, kadrowym, intelektualnym, strukturalnym i pojęciowym, które już zostały poczynione w obszarze potencjału badawczego", czytamy w opinii. Komisja odpowiedziała mówiąc, że bierze pod uwagę ponowną analizę kwestii, w jaki sposób sieci doskonałości można wykorzystać "jako instrument pozwalający na wykonanie rzeczywistego kroku naprzód w Europejskiej Przestrzeni Badawczej". - Dlatego w celu zorientowania się, co można uczynić, aby jak najlepiej wykorzystać ten instrument, rozpoczniemy ocenę obecnych sieci doskonałości przy pomocy niezależnych ekspertów - powiedział rzecznik komisarza ds. nauki i badań naukowych Janeza Potočnika. Autorzy opinii optują za utrzymaniem sieci doskonałości poprzez zwracanie uwagi na znaczenie masy krytycznej dla konkurencyjności. "Pojedynczej organizacji badawczej coraz trudniej jest opanować wszystkie techniki wymagane w jej dziedzinie badań czy też uzyskać zdolność do osiągania przełomowych wyników o pełnym potencjale wytwarzania korzyści dla ogółu społeczeństwa. Z ekonomicznego punktu widzenia nie zawsze też skuteczne jest inwestowanie w małe grupy badawcze, szczególnie jeśli prowadzi to do powielania infrastruktury lub wysiłków bądź też do braku masy krytycznej", czytamy w opinii. Faktem jest, że w ostatniej Zielonej Księdze "Europejska Przestrzeń Badawcza: Nowe perspektywy" przedstawia się wizję badań europejskich, którą już urzeczywistniają sieci doskonałości, uważają sygnatariusze. Chodzi tu o koordynowanie krajowej i regionalnej aktywności badawczej, mobilność badaczy, światowej klasy infrastruktury, współpracę sektora publicznego i prywatnego oraz przyciąganie zasobów ludzkich i finansowych. Jednak Zielona Księga nie uspokoiła sieci doskonałości. "Wielu naukowców, mając ważne powody, ma obecnie obawy związane z trwałością i przyszłością sieci w długiej perspektywie. W 7PR znacznie zmniejszono liczbę sieci doskonałości w pierwszych zaproszeniach, finansując tylko 17 sieci w porównaniu z liczbą 101 w 6PR. Poza tym, nie zapowiedziano żadnego wsparcia dla istniejących sieci", stwierdza się w opinii. Sygnatariusze chcieliby również, aby wydłużyły się okresy finansowania dla sieci doskonałości. Postanowienia dotyczące ich realizowania określają, że dana sieć powinna być finansowana odpowiednio długo, tak aby jej integracja nabrała cech trwałości. W większości przypadków sieci otrzymywały dofinansowanie z UE przez cztery lub pięć lat. "Ogólne doświadczenie i ocena sytuacji przez większość sieci są takie, że taki okres jest po prostu za krótki zarówno na znalezienie odpowiednich alternatywnych źródeł finansowania, jak i na stworzenie trwałej bazy poprzez rozwój podmiotów typu spin-off bądź też produktów lub usług mających szanse rynkowe. Nie uważamy też, aby akceptowalną opcją było poszukiwanie dofinansowania z UE dla różnych części działalności danej sieci, na przykład dla wymiany czy badań naukowych w ramach współpracy", czytamy w opinii. Bariery na drodze do bardziej trwałej integracji dotyczą nie tylko funduszy. Sieci doskonałości napotykają przeszkody instytucjonalne i ograniczenia prawne o bardziej fundamentalnym charakterze. "Trudno było również do tej pory doprowadzić do przekształcenia sieci w trwałe struktury prawne, co miałoby, zgodnie z oczekiwaniami, pomóc w zagwarantowaniu utrzymania się ich po zakończeniu okresu finansowania przez Komisję. [...] Można było skuteczniej poradzić sobie z tymi kwestiami, gdyby miała miejsce bardziej szczegółowa ocena wpływu tego instrumentu, piszą autorzy opinii. Wkrótce odbędzie się niezależny przegląd sieci doskonałości. W opinii wyraża się prośbę, aby Komisja Europejska rozważyła podjęcie czterech działań zmierzających do zapewnienia sieciom doskonałości większego bezpieczeństwa: - ponowne potwierdzenie swojego zaangażowania w sieci doskonałości stanowiące jeden z głównych mechanizmów wzmacniających i organizujących Europejską Przestrzeń Badawczą, jak również zwalczających rozdrobnienie; - zapewnienie istniejącym sieciom, w drodze konkursu, możliwości dostępu do dodatkowych środków finansowych, co umożliwi osiągnięcie trwałej i zrównoważonej integracji, przy czym celem byłyby tu te sieci, które będą w stanie pokazać rzeczywiste osiągnięcia w zakresie integracji i będą mogły przedstawić przekonujące argumenty za tym, że okres przejściowy może mieć znaczenie dla osiągnięcia najwyższego poziomu integracji i zrównoważenia; - przeprowadzenie obszerniejszego przeglądu sieci doskonałości i ich wpływu na społeczeństwo europejskie, z uwzględnieniem nauczania, badań i ich rozpowszechniania oraz analiz kwestii związanych z długookresowym zrównoważeniem i integracją; efektem mogłyby być wytyczne dotyczące najlepszych praktyk; - dalsze wykorzystanie utworzonej przez sieci doskonałości unikalnej europejskiej infrastruktury w celu rozbudowania "nadsieci", która otwierałaby nowe interdyscyplinarne obszary badań; dzięki takiej sieci środowisko badawcze mogłoby bazować na pierwotnej wizji Komisji i rozwijać ją, jak również inicjować zainteresowanie nowymi obszarami nauki. "Jesteśmy zdania, że Europa nie może sobie pozwolić na to, aby instrument ten przestał istnieć i w konsekwencji na zaprzepaszczenie osiągnięć, które udało się uzyskać do tej pory. Do czasu odtworzenia czegoś podobnego, co może zająć lata, dojdzie do utracenia rozpędu i znacznych poczynionych inwestycji", piszą koordynatorzy sieci doskonałości.