Przyszłość kryje się w gwiazdach! Rozbudowa sieci radioastronomicznej w RPA dzięki współpracy
Na specjalnym spotkaniu w Parlamencie Europejskim w poniedziałek, 7 listopada, zgromadzili się ustawodawcy, eksperci, posłowie Parlamentu Europejskiego (PPE) i astronomowie, aby przedyskutować przyszłość radioastronomii w RPA oraz szerszy kontekst partnerstwa naukowego między Europą a Afryką, jednego z kluczowych celów wspólnej strategii Afryka-UE przyjętej na szczycie Afryka-UE 2010. Zaproszona prelegentka Naledi Pandor, Minister Nauki i Technologii RPA, wyraziła swoje pragnienie, by Afryka nie była postrzegana jedynie jako "odbiorca pomocy, lecz miejsce światowej klasy badań naukowych". Wyjaśniła jak radioastronomia - badanie ciał niebieskich emitujących fale radiowe, jak gwiazdy, czarne dziury i galaktyki - może generować rozwój, podnieść status nauki i technologii wśród młodych Afrykanów i pomóc w osiągnięciu Milenijnych Celów Rozwoju (MDG). W czasie wydarzenia, zorganizowanego przez delegację Parlamentu Europejskiego ds. stosunków z Republiką Południowej Afryki i poprowadzonego przez PPE Michalea Cashmana z Wlk. Brytanii z ramienia Grupy Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów, eksperci podkreślali istotną już w tej chwili rolę RPA w globalnej sieci astronomicznej. Doskonałe warunki do prowadzenia obserwacji na dużych obszarach wolnych od zanieczyszczenia światłem czy fal radiowych sprawiły, że kraj ten stał się doskonałym miejscem dla największego, pojedynczego teleskopu optycznego na półkuli południowej, Wielkiego Teleskopu Południowoafrykańskiego (SALT). Teraz RPA pragnie poszerzyć swoją bazę badań radioastronomicznych i właśnie złożyła popartą przez Unię Afrykańską (UA) ofertę na rozmieszczenie teleskopu SKA (ang. Square Kilometre Array). Teleskop SKA, który ma stać się częścią największego projektu radioastronomicznego w historii ludzkości, może dać astronomom większe możliwości rozwiązywania wieloletnich zagadek dotyczących wszechświata. Obiekt, którego gotowość eksploatacyjną przewiduje się na 2024 r., będzie budowany etapami na bazie istniejącej infrastruktury w Republice Południowej Afryki albo w Australii, zgodnie z decyzją wewnętrznej społeczności astronomów. Profesor George Miley, wiceprzewodniczący Międzynarodowej Unii Astronomicznej powiedział: "Niezależnie od tego, gdzie trafi będzie olbrzymią siłą napędową globalnego rozwoju." Prezentując ofertę Republiki Południowej Afryki, dr Bernie Fanaroff, dyrektor południowoafrykańskiego biura projektu SKA, wyjaśnił że w przypadku lokalizacji w RPA projekt ten będzie mógł z powodzeniem wypełnić obecną, geograficzną "lukę teleskopową" - anteny SKA rozciągałyby się do wysp na Oceanie Indyjskim. Jak zauważa: "Jakość obrazów zależy od tego, ile teleskopów jest do dyspozycji. Jeżeli wypełniona zostanie luka teleskopowa, to uzyskiwane obrazy będą znacznie ostrzejsze. Ciekawą rzeczą w astronomii jest to, że im dalej można spojrzeć, tym dalej można się cofnąć w czasie." Niemniej poza tymi naukowymi aspiracjami, radioastronomia wniosła duży wkład w nasze życie na wiele rozmaitych sposobów, choć możemy sobie z tego nie zdawać sprawy. Wysoce precyzyjna optyka adaptatywna, przetwarzanie obrazów, Wi-Fi, czułe detektory elektroniczne i bardzo precyzyjne zegary, to zaledwie niektóre sposoby wykorzystania wiedzy radioastronomicznej w praktyce. Dr Bernie Fanaroff powiedział: "Rozwój bazujący na wydobyciu zasobów nie jest zrównoważony, a zatem zróżnicowanie ma zasadnicze znaczenie. Radioastronomia może doprowadzić do istotnych ubocznych produktów technologicznych i rozwinąć na wysokim poziomie zdolność naukowo-techniczną do innowacji". Niemniej być może największą korzyścią, jaką może zapewnić radioastronomia jest jej dostępność i zdolność do inspirowania młodych ludzi i zainteresowania ich nauką. "Budowa globalnej sieci radioastronomicznej jest ważna, ponieważ podnosi wysoko status nauki i technologii w Afryce i wywołuje wśród opinii publicznej zainteresowanie nauką. W Afryce nie dysponujemy wystarczającą liczbą inżynierów i naukowców, dlatego ważne jest przełamanie nastawienia, że to zbyt trudne" - zauważa dr Bernie Fanaroff. Minister Pandor wyraziła również nadzieję, że radioastronomia może polepszyć pozycję kobiet w społeczności naukowej. "[Milenijne Cele Rozwoju (MDG)] odnoszą się także do edukacji i płci. Kobiety powinny cieszyć się równym dostępem do nauki i powinniśmy pracować nad zmniejszeniem ich wykluczenia." Południowoafrykańska radioastronomia od dawna jest dofinansowywana ze środków unijnych za pośrednictwem całej gamy projektów, które mają na celu powiązać powstającą sieć teleskopów afrykańskich z europejską częścią globalnej sieci Interferometrii Wielkobazowej (VLBI). Sieć łączy obserwacje wielu teleskopów w celu generowania obrazów, które w innym przypadku byłyby niemożliwe do uzyskania. Sieć VLBI została utworzona w 1980 r. przez konsorcjum pięciu głównych instytutów radioastronomicznych w Europie. Od 1980 r. Europejska Sieć VLBI (EVN), opierająca się na współpracy głównych instytutów radioastronomicznych z Europy, Azji i RPA, prowadzi obserwacje kosmicznych źródeł radiowych o wysokiej rozróżnialności kątowej, a sieć VLBI powiększyła się o 9 instytutów z 12 radioteleskopami na świecie. Jednym z interesujących projektów jest EUNAWE (Uświadamianie małym dzieciom istnienia wszechświata), dofinansowany na kwotę 1.903.577 EUR z tematu "Przestrzeń kosmiczna" Siódmego Programu Ramowego (7PR). Ma na celu rozbudzenie wśród młodych ludzi z Hiszpanii, Holandii, Niemiec, RPA, Wlk. Brytanii i Włoch zainteresowania astronomią. Poza astronomią nacisk został położony w 2010 r. na zdrowie, środowisko i rolnictwo za pośrednictwem zaproszenia "Afryka" o wartości 67 mln EUR z budżetu 7PR. Kolejną godną uwagi inicjatywą finansowania jest niedawny projekt AFRICACONNECT z 2009 r. dotyczący technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK), dofinansowany na kwotę 12 mln EUR z budżetu Europejskiego Funduszu Rozwoju. Ponieważ wszystkie formy dofinansowywania unijnego dla Afryki są pożądane, wiążąc się często z pracami zasadniczo ratującymi życie, delegaci na spotkanie porozumieli się, co do przyłożenia takiej samej wagi do współpracy w zakresie "Astronomii dla rozwoju" w kolejnym unijnym Programie Ramowym na rzecz badań naukowych, Horyzont 2020. "Może ludzie będą zaskoczeni, słysząc o promowaniu nauki i technologii na kontynencie afrykańskim, ale istotne jest byśmy zmierzali w kierunku gospodarki opartej na wiedzy" - powiedziała Minister Pandor. "Współpraca między Afryką a Europą nie powinna ograniczać się do rolnictwa, środowiska i zagadnień zdrowotnych. Powinna obejmować kompleksowy zbiór przedsięwzięć w całym łańcuchu naukowo-technologicznym. Pragniemy wykorzystywać wspólne zasoby planety w sposób sprzyjający inkluzji."Więcej informacji: SKA: http://www.skatelescope.org/
Kraje
Republika Południowej Afryki