Zniekształcone ciała w literaturze włoskiej od renesansu po wiek XX: historia przedstawiania emocji
Karykatura deformuje ciało i jego społeczną skórę. Poprzez zniekształcanie i wyolbrzymianie cech wizualnych karykatura zapewnia lepsze postrzeganie faktów i uczuć, odkrywa ukryte aspekty rzeczywistości oraz ujawnia niekonwencjonalną wiedzę o świecie. Słowa również mogą ulec zniekształceniu Odkąd na przełomie XVI i XVII wieku karykatura stała się popularnym środkiem ośmieszania osób publicznych i polityków, podejmowano wiele obszernych badań nad jej fenomenem. Tekstowy wymiar karykatury był jednak zaniedbywany, chociaż stanowił swoistą hybrydę kodów wizualnych i słownych. Naukowcy z Queen Mary University of London zaczęli przywracać w tym zakresie równowagę, „podkreślając, że w tekstach literackich znajdują się opisy postaci ludzkiej oparte na zniekształceniach, deformacjach, wyolbrzymianiu cech”, jak mówi dr Paolo Gervasi, koordynator projektu MISWORD finansowanego przez UE w ramach programu „Maria Skłodowska-Curie”. „Opisy takie funkcjonują dokładnie tak samo jak karykatury wizualne, dlatego można je określić mianem karykatur literackich”, dodaje. Wykorzystując analogię i nakładanie się portretów słownych i karykatur wizualnych, dr Gervasi stworzył teorię opisującą to zjawisko literackie i pozwalającą prześledzić historię obecności karykatur w literaturze włoskiej od renesansu do XX wieku. Dwie bardzo znaczące karykatury słowne Jednym z bardzo sugestywnych przykładów tego, jak karykatura stanowi narzędzie demistyfikacji rzeczywistości oraz rozbieżną możliwość przedstawienia, jest Michał Anioł określający sam siebie jako człowieka brzydkiego, bezzębnego, schorowanego i zdeformowanego. „W ten sposób niszczy on maskę wyidealizowanego autoportretu renesansowego artysty”, wyjaśnia dr Gervasi. Michał Anioł definiuje również swoje dzieła jako „bazgroły” i „marionetki”, zmuszając nas do myślenia o zdeformowanym Dawidzie, niepoważnej Kaplicy Sykstyńskiej. „Wiele wieków później karykaturzyści i pisarze przedstawiający Mussoliniego jako zdegradowane, zwierzęce, zmienione ciało zasadniczo czynią to samo”, dodaje dr Gervasi. Pisarze dekonstruują konwencjonalne sposoby przedstawiania, pokazując, że istnieje rzeczywistość sprzeczna z wersją oficjalną. Oba przykłady stanowią przedstawienia emocjonalnych projekcji przedstawianych postaci. „Można odczytać stan emocjonalny i psychiczny artysty: frustrację społeczną Michała Anioła, gniew i agresję artystów antyfaszystowskich”. Ewolucja badania europejskiego atlasu form emocjonalnych Projekt MISWORD doprowadził do odkrycia, że karykatura nie jest postępowym i oświeconym narzędziem, które początkowo miano na myśli, ale bardzo niejednoznacznym urządzeniem emocjonalnym. Odpowiedzią na kontrowersyjne zadanie zdefiniowania karykatury było ograniczenie pola badań do określonego okresu historycznego – okresu faszyzmu we Włoszech. „Pomogło mi to znacznie przezwyciężyć trudności związane z definiowaniem i umieszczaniem w ramach. Problem ogólny przybrał konkretniejszą formę, a w ramach tego konkretu możliwe było uwzględnienie całej złożoności tej formy”, podsumowuje koordynator projektu. Dr Gervasi chciałby spróbować opracować metodę pozwalającą określić, w jaki sposób przedstawienie ciała ludzkiego wiąże się z emocjami oraz jak na przedstawienie emocji wpływają rozmaite społeczne i polityczne konteksty historyczne. Idealnie byłoby stworzyć swego rodzaju europejski atlas form emocjonalnych. Badanie MISWORD pomaga zrozumieć ukryte emocje, które wstrząsają społeczeństwem, oraz sposób, w jaki konflikty emocjonalne podlegają przetwarzaniu, jak są zarządzane i przedstawiane. Ma to ogromne znaczenie dla teraźniejszości – prawdopodobnie jednej z najbardziej nasyconych emocjonalnie epok w historii.
Słowa kluczowe
MISWORD, karykatura, emocje, Renesans, karykatura literacka, tekst
