Podejście „najpierw mieszkanie” do bezdomności przynosi korzyści w zakresie powrotu do zdrowia i integracji
Na terenie UE co najmniej 700 000 bezdomnych śpi pod gołym niebem lub w miejscach tymczasowego zakwaterowania. Coraz częściej mówi się o tym, że aby skutecznie rozwiązać problem bezdomności długoterminowej, potrzebne jest uznanie jej za zagrożenie społeczne. Tylko wtedy, gdy zjawisko będzie postrzegane jako stan zagrażający życiu, będą podejmowane rzeczywiste działania ku stworzeniu społeczeństwa otwartego na włączenie społeczne. Wspierany przez UE projekt HOME_EU miał na celu empiryczne podkreślenie „teorii sprawiedliwości” w odniesieniu do bezdomności. Projekt był skoncentrowany na zindywidualizowanym i trwałym podejściu „najpierw mieszkanie” (ang. housing first, HF), połączonym z odbudową i wsparciem integracji społecznej. Projekt przedstawił kompleksowe dowody potwierdzające możliwość wdrożenia rozwiązania w różnych krajach.
„Najpierw mieszkanie” pod mikroskopem
Zespół projektu HOME_EU przeprowadził badania w Hiszpanii, Francji, Irlandii, Włoszech, Holandii, Polsce, Portugalii i Szwecji. W Hiszpanii polityka w zakresie HF została wyraźnie przyjęta, w Portugalii została przyjęta na szczeblu rządowym, a w Polsce w trzech miastach rozpoczęto program pilotażowy dotyczący HF. W ramach projektu przeprowadzono badanie telefoniczne na reprezentatywnej próbce, aby lepiej zrozumieć wiedzę, postawy i praktyki obywateli UE. W badaniu wzięło udział 5 600 uczestników, po 700 na kraj, z próbkami ważonymi dla danego kraju. Z badania wynika, że 76 % respondentów uważa, że rządy powinny więcej inwestować, aby położyć kres bezdomności, a 49 % badanych jest skłonnych płacić wyższe podatki, by wspierać model HF. Badacze chcieli przeanalizować opinie i spostrzeżenia osób, które obecnie są bezdomne, oraz tych, które zostały włączone do programów HF. Rozważali oni korzyści, efektywność działań i wpływ na integrację społeczną. Zespół projektu HOME_EU przeanalizował doświadczenia 245 uczestników 49 programów HF w 8 krajach na podstawie zebranych wywiadów i ankiet. Badacze porównali te wyniki z doświadczeniami 292 użytkowników 31 tradycyjnych programów etapowych. W takich programach opieka ma priorytet względem uwarunkowań, które mogą przyczyniać się do bezdomności danej osoby. Ponadto uczestnicy muszą wykazać, że są „gotowi na zamieszkanie w domu” lub „zasługują na dom”, aby w nim zamieszkać. Spośród osób biorących udział w programach HF 71,8 % spędziło więcej czasu w przydzielonym im lokum, w porównaniu z 20,8 % w programach etapowych. Pierwsza kohorta wykazywała też zmniejszone zapotrzebowanie na usługi psychiatryczne, większą integrację i większe zadowolenie z udostępnionych usług wsparcia. Dzięki badaniom na 29 grupach fokusowych, złożonych ze 121 uczestników z 7 krajów UE, stwierdzono również, że zapewniający mieszkania w modelu HF uważają posiadanie dachu nad głową za podstawowe prawo człowieka, które sprzyja powrotowi do społeczeństwa. Z ankiety przeprowadzonej wśród 197 respondentów zaangażowanych w kształtowanie prawodawstwa wynika, że uważają oni bezdomność w swoim regionie za umiarkowany lub poważny problem. Jednak jedynie 16,2 % z nich zgłosiło wdrożenie modelu HF w swoim regionie. „Z naszych zróżnicowanych poziomów analiz wynika, że potrzebne jest uwzględnienie perspektyw wielu zainteresowanych stron, aby dogłębnie zrozumieć złożoną dynamikę społeczną związaną z bezdomnością i doprowadzić do przemian w społecznościach”, mówi José Ornelas, koordynator projektu.
Zmiana transformacyjna
Projekt HOME_EU przyczynia się do rozwoju istniejących badań, z których wynika, że osoby bezdomne są bardziej narażone na ataki agresji, a bezdomne kobiety na przemoc o charakterze seksualnym. „Pokazaliśmy jednak, że bezdomność to zjawisko odwracalne dzięki zastosowaniu rozwiązania będącego połączeniem natychmiastowego zapewnienia mieszkania ze wsparciem zespołu pomagającego w integracji społecznej. Długotrwałe utrzymanie tego stanu jest możliwe tylko wtedy, gdy przestrzegane są podstawowe prawa człowieka”, wyjaśnia Ornelas. Projekt ten odegrał zasadniczą rolę w stworzeniu w Portugalii nowej witryny Applied Psychology Research Centre Capabilities and Inclusion. Organizacje partnerskie projektu zobowiązały się do wspierania innych inicjatyw, takich jak portugalska inicjatywa National Housing First Network. Już teraz cieszy się ona zainteresowaniem innych miast. Model HF może być również istotny dla innych interwencji społecznych. Może to pomóc migrantom i ofiarom przemocy domowej. Może on być również wykorzystywany przy deinstytucjonalizacji młodzieży, która przebywała w ośrodkach opieki lub rodzinach zastępczych, a także osób, które zakończyły pobyt w placówkach opieki psychiatrycznej lub więzieniach.
Słowa kluczowe
HOME_EU, bezdomność, powrót do społeczeństwa, integracja, najpierw mieszkanie, społeczność, nocleg w trudnych warunkach, mieszkania tymczasowe, wsparcie społeczne
