Lokalne strony zainteresowane kontrolują dynamikę społeczną i środowiskową w Amazonii
Mimo że nadal nie osiągnięto konsensusu w sprawie mechanizmów, które odpowiadają za obecny stan rzeczy, nie ulega wątpliwościom, że wycinanie lasów ma zasadniczy wpływ na równowagę klimatyczną – najlepszym dowodem tego jest radykalizacja klimatu objawiająca się w ostatnich dziesięciu latach licznymi suszami i powodziami. Jeszcze dobitniej widać wpływ tego rodzaju działań na społeczności ludzkie, szczególnie na najbardziej narażone na odczuwanie skutków społeczności dotknięte biedą. Strategie wdrażane przez rząd brazylijski w celu zmniejszenia ubóstwa społeczeństwa nie przynoszą pożądanych rezultatów, ponieważ większość społeczności wiejskich ma niewielki dostęp do oferowanych przez nie publicznych narzędzi. Aby zaradzić tej nierówności, należy opracować metodologie i narzędzia, które pozwolą dopracować plany zintegrowania z tymi strategiami wymiarów społecznego, środowiskowego, polityczno-gospodarczego oraz kwestii ludzkiego zdrowia.
Społeczności mogą same decydować o swojej przyszłości
Bazując na prowadzonych poprzednio bilateralnych inicjatywach badawczych, projekt ODYSSEA łączy wysiłki i doświadczenia badaczy z różnych krajów, także z Brazylii, w dążeniu do osiągnięcia tego celu. „Chcieliśmy rozwinąć systematyczną metodologię, która pozwoliłaby zbudować w Amazonii obserwatorium. Jednocześnie zależy nam na społecznej przydatności naszych działań, dlatego połączyliśmy prowadzenie obserwacji z podejściem partycypacyjnym”, podkreśla Marie Paule Bonnet, jedna z koordynatorek projektu. Emilie Coudel, druga koordynatorka projektu ODYSSEA, uzupełnia słowa swojej współpracownicy: „Wiele krajów europejskich, Francja, Zjednoczone Królestwo czy Austria, prowadzi wspólne projekty z Brazylią od 30 lat. Podstawowym celem naszego projektu było wzmocnienie tych sieci oraz zintegrowanie ich z innymi istniejącymi w Europie”. Dzięki temu zmuszamy ich uczestników do faktycznego użycia wyników, a nie ograniczenia się do udostępnienia osobom najbardziej dotkniętym zmianami gołych danych. Dzięki istnieniu tego projektu sprawiamy, że sieci te zaczynają służyć społeczeństwu, a tym samym tworzymy „obywatelską naukę”, która wzmocni korzenie organizacji. Główną wytyczną działania obserwatorium jest badanie związków między społecznościami a ich środowiskiem oraz określenie, w jaki sposób narastające osłabienie, wynikające z dewastacji tego środowiska, przyczynia się do zwiększenia podatności społeczności na niekorzystny wpływ oraz jak to ostatnie odciska się ponownie na środowisku. Wykorzystanie danych pochodzących z badań pomoże społecznościom dostosować się do zachodzących zmian i przerwie ten zaklęty krąg.
Oddzielanie mitów od faktów
W tej finansowanej z działania „Maria Skłodowska-Curie” inicjatywie bierze udział ponad 100 badaczy, którzy wnieśli do niej wkład w postaci niebywałego zestawu rodzajów danych. Dane te mają charakter wyraźnie interdyscyplinarny, ale można je zaklasyfikować do dwóch grup – danych naukowych pochodzących z obserwacji satelitarnych oraz wywiadów przeprowadzonych z głównymi zainteresowanymi. Coudel mówi: „Przykładowo umożliwiliśmy 20 młodym rolnikom zbieranie danych dotyczących zanieczyszczenia pestycydami, czyli zajęcie się agroekologią”. Zebrane w ten sposób wyniki pozwoliły obalić mit, jakoby następował zanik małych gospodarstw rolnych i społeczności. Dane wyraźnie wykazują, że dochodzi do ich rozwoju, ale też przekształcenia.
Budowanie zaufania oraz potrzeba prowadzenia badań
Krok po kroku badacze pracujący nad projektem ODYSSEA zdołali zbudować perspektywę lokalnych społeczności oraz wskazać budzący zaufanie i będący podstawą badań partycypacyjnych sposób dążenia do osiągnięcia przez nie idealnej przyszłości. Określenie, czego lokalne społeczności oczekują po tego rodzaju badaniach, było procesem czasochłonnym, ale po jego zakończeniu sprawnie zajęto się zbieraniem danych. Coudel wyjaśnia: „Jeśli pojawimy się gdzieś znikąd i zapytamy ludzi, jakie badania ich interesują, nie dostaniemy żadnej odpowiedzi. Dlatego aby uniknąć tego problemu, od samego początku trwania projektu stawialiśmy na zaangażowanie miejscowych organizacji”. Bonnet wspomina też o planach na przyszłość „Projekt ODYSSEA był przewidziany na 4 lata, ale nie wolno nam zaprzestać badań partycypacyjnych. Musimy to kontynuować”. Coudel podsumowuje: „Niezmiernie istotnym jest, by naukowcy spróbowali znów połączyć się ze społecznością. Dzięki temu ich działania stają się częścią życia tej społeczności i mogą zmienić na lepsze jego jakość”.
Słowa kluczowe
ODYSSEA, obserwatorium, środowisko, Amazonia, brazylijski, regulacja klimatu, przekształcanie krajobrazu, amazoński las deszczowy, społeczności Amazonii, zwalczanie ubóstwa, nauka obywatelska