Jak literatura osmańska ukształtowała nasze myślenie na temat basenu Morza Śródziemnego?
Współczesna nauka bada literaturę osmańską z punktu widzenia roli, jaką odegrała, dając początek współczesnej literaturze tureckiej, lub jako część pocztu islamskich literatur Bliskiego Wschodu. Dzięki spojrzeniu na to zagadnienie w szerszym kontekście basenu Morza Śródziemnego wspierany w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie) projekt OttMed ujawnił bardziej zróżnicowane powiązania oraz wpływy literatury dawnego imperium. Badacze skupieni wokół projektu OttMed prześledzili, w jaki sposób literatura osmańska opisywała na przestrzeni XIX wieku i początku XX wieku kluczowe wydarzenia, takie jak wpływ globalnego kapitalizmu i upadek Imperium Osmańskiego. Dzięki tematom takim jak migracja, wygnanie czy okcydentalizacja(odnośnik otworzy się w nowym oknie) literatura osmańska pomogła ukształtować nowoczesny region Morza Śródziemnego. „W tym czasie zachodziły przemiany, które doprowadziły do powstania współczesnych dynamik politycznych i kulturowych w basenie Morza Śródziemnego, w tym do pojawienia się państw narodowych”, wyjaśnia Ceyhun Arslan, stypendysta działania „Maria Skłodowska-Curie” z Uniwersytetu Koç(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w Stambule, który koordynował projekt. „Analiza literacka często pozwala na uwypuklenie pewnych kwestii pomijanych podczas prowadzenia analizy ilościowej – dzięki temu ujawniają się koncepcje i idee, które ukształtowały kulturalną i polityczną elitę”. Dotychczas w ramach projektu zostały opublikowane dwie prace naukowe w czasopismach „Journal of Mediterranean Studies”(odnośnik otworzy się w nowym oknie) oraz „Journal of Arabic Literature”(odnośnik otworzy się w nowym oknie), natomiast kolejne oczekują na publikację.
Punkty widzenia i punkty zapalne
Projekt OttMed zakładał uważną lekturę dzieł literackich z obszarów różnych tradycji językowych. Poza językiem osmańskim, przeanalizowane prace były również napisane w języku francuskim, arabskim i karamanlı, czyli języku tureckim zapisanym greckim alfabetem. Każda lektura opisywała region z określonych geograficznych i kulturowych punktów widzenia – wśród nich znalazły się między innymi Aleksandria, Algieria, Stambuł, Malta oraz Marsylia. Wymienione ośrodki kulturalne stały się punktami styku zróżnicowanych tradycji literackich oraz trajektorii historycznych. „Zebrałem prace o różnych zabytkach, miastach i krajach, które dotychczas były często badane i zgłębiane przez różne dziedziny nauki”, dodaje Arslan. „Zebranie tych punktów widzenia w jednym miejscu pomogło mi lepiej zrozumieć w jaki sposób miejsce takie jak Hagia Sophia – świątynia, która w swojej historii była zarówno meczetem, jak i kościołem, stało się tak ważnym punktem na mapie świata. Analizując kolejne pisma bizantyjskie, arabskie, osmańskie i włoskie, sięgające od VI wieku do czasów współczesnych, byłem w stanie prześledzić, w jaki sposób obiekt ten stał się symbolem punktu styku cywilizacji Zachodu i Wschodu”. Pomimo tego, że autorzy, których prace były analizowane w ramach badania, podróżowali po całym basenie Morza Śródziemnego, naukowcy zwykle koncentrują się na pismach dotyczących ich własnych kultur i historii narodowych. Często jednak można w nich również znaleźć informacje o całym regionie, przedstawiające go jako ośrodek zmian historycznych i interakcji kulturowych. Badacze skupieni w ramach projektu OttMed dotarli do wielu tekstów z czasów przemian politycznych i gospodarczych w XIX wieku, świadczących o świadomości bogatej i złożonej historii regionu Morza Śródziemnego. „Wśród osmańskich pisarzy było wielu politycznych zesłańców żyjących na Cyprze, Malcie czy innych wyspach, między innymi Namık Kemal(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i Ziya Gökalp(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Nawet autorzy, którzy nie trafili na wygnanie, często pisali o niepokoju związanym z przesuwaniem granic politycznych i rozwojem miast portowych”, twierdzi Arslan. Prace w ramach projektu OttMed skupiły się również na badaniach dotyczących diaspory osmańskiej, a także na analizach postkolonialnych i migracyjnych, które pozwoliły na wyjaśnienie braku równowagi sił pomiędzy zróżnicowanymi kulturami śródziemnomorskimi. Arslan przestrzega jednak przed traktowaniem Wschodu i Zachodu jako dwóch ściśle określonych kategorii, co według badacza stanowi nadmierne uproszczenie. Jak wynika z badań przeprowadzonych w ramach projektu OttMed, autorzy schyłkowego okresu osmańskiego nie zawsze byli po prostu ofiarami imperializmu, bowiem często sami korzystali z dyskursu imperialistycznego.
Wspólne wspomnienia
Projekt OttMed obejmował szeroko zakrojone badania archiwalne i kwerendy biblioteczne w Stambule i Bejrucie, a dodatkowo korzystał ze zbiorów cyfrowych, w tym z kolekcji Tureckiej Biblioteki Narodowej(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Arslan pracuje obecnie nad dwiema książkami opartymi na badaniach przeprowadzonych w ramach projektu. Pierwsza z nich stanowi dogłębną analizę tureckich i arabskich prac z okresu schyłku Imperium Osmańskiego oraz z czasów po jego upadku, wykazującą sposób, w jaki autorzy kształtowali swoją wizję kulturową na podstawie interpretacji wielojęzycznego i kosmopolitycznego dziedzictwa literatury osmańskiej. Druga koncentruje się na kulturowych punktach widzenia w regionie Morza Śródziemnego, w tym między innymi na Malcie i Stambule.
