Ogień w służbie gospodarki leśnej w lasach tropikalnych
Lasy tropikalne stawiają czoła wielu wyzwaniom. Rozszerzanie granic gospodarstw rolnych, wydobycie zasobów naturalnych i rozwój przemysłu zagrażają ich istnieniu. Skuteczna gospodarka leśna jest niezwykle ważnym narzędziem, które pozwoli na skuteczne zaspokojenie potrzeb ludzi, a także ochronę różnorodności biologicznej i ekosystemów. Jednym z narzędzi przyczyniających się do realizacji tego założenia są modele ekologiczne, jednak wiąże się z nimi poważne ograniczenie – nacisk, jaki kładą na przywrócenie nienaruszonych ekosystemów leśnych. Bardziej realistyczne modele muszą uwzględniać wpływ zmieniającej się dynamiki ekologicznej i społecznej. „Biorąc pod uwagę perspektywę długoterminową, praktyki często uważane za szkodliwe dla lasów tropikalnych mogą być z bardziej konstruktywnego punktu widzenia postrzegane jako element nierozerwalnie związanej z nimi złożoności”, twierdzi Shonil Bhagwat, koordynator projektu EARNEST z ramienia realizującego go Open University. Prace finansowanego przez Unię Europejską zespołu projektu EARNEST skupiły się przede wszystkim na działaniu ognia. W związku z tym zespół przyjrzał się bliżej obszarowi Ghatów Zachodnich w Indiach, gdzie antropogeniczne pożary stanowią regularne zdarzenia od wielu tysiącleci. W ramach przeprowadzonych przez siebie badań zespół odkrył, że pożary o niskiej intensywności, wykorzystywane do uzupełniania zasobów składników odżywczych na polach rolnych, nie wpływają negatywnie na różnorodność biologiczną w Ghatach Zachodnich. „Z badań dotyczących ekosystemów tropikalnych wypływa jeden wniosek – pożary nie muszą być problemem, jeśli są odpowiednio kontrolowane”, dodaje Bhagwat.
Współistnienie systemów społecznych i ekologicznych
Hinduska krajowa polityka leśna, częściowo oparta na programie zielonego rozwoju oraz mechanizmie czystego rozwoju, zakłada ambitne plany ponownego zalesiania. W przypadku ekosystemów tropikalnych nie zawsze jest to jednak właściwą odpowiedzią. Osoby odpowiedzialne za planowanie często stawiają na egzotyczne drzewa charakteryzujące się błyskawicznym rozwojem, jednak powinni również skupić się na wykorzystaniu lokalnych gatunków, zarówno szybko, jak i wolno rosnących, by zapewnić odpowiednią różnorodność. „Wnioski te dotyczą również Europy, gdzie czasami sadzi się drzewa w celu zazielenienia krajobrazu, całkowicie ignorując przy tym krajobrazy kulturowe istniejące od tysiącleci”, wyjaśnia Charuta Kulkarni, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”. Aby opracować swój model społeczno-ekologiczny, badacze skupieni wokół projektu EARNEST przeanalizowali dostępną literaturę przedmiotu w celu ilościowego określenia czynników wpływających na zmiany w ekosystemach Ghatów Zachodnich, w tym opadów deszczu czy działalności człowieka polegającej na wypalaniu gruntów. W celu zgromadzenia informacji o różnorodności biologicznej zespół uwzględnił w swoim modelu wyniki badań terenowych, w ramach których badacze zidentyfikowali setki gatunków drzew leśnych, jednocześnie obliczając ich liczbę w określonych obszarach ekosystemu. Modele te zostały następnie zweryfikowane na podstawie rzeczywistych zbiorów danych ekologicznych, obejmujących informacje pozyskane ze skamieniałych ziaren pyłków zebranych z osadów występujących w regionach, gdzie w przeszłości istniały systemy rolno-leśne. Rzeczone dane rzuciły nowe światło na różnorodność roślin i występowanie pożarów w przeszłości – informacje na temat tych ostatnich udało się uzyskać dzięki ekstrapolacji liczby cząsteczek węgla drzewnego, sięgającej kilka tysięcy lat wstecz. „Nasze analizy pozwoliły nam na sformułowanie zaleceń mających na celu ochronę różnorodności biologicznej przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb społecznych – niektóre spośród nich dotyczą także Europy. Wśród nich można wymienić między innymi fakt, że wypalanie związane z rolnictwem może być użytecznym narzędziem zarządzania gruntami – w ciągu ostatnich trzech dekad metoda ta była ponownie wykorzystywana między innymi we francuskich Pirenejach”, dodaje Walter Finsinger, pracownik CNRS, będącego jednym z partnerów projektu.
Wymiar międzynarodowy
Poza wiedzą możliwą do przeniesienia na różne grunty, którą zespół projektu EARNEST oferuje europejskim leśnikom, rozważna gospodarka ekosystemami lasów tropikalnych i krajobrazami rolniczymi na całym świecie wpływa na Unię Europejską ze względu na fakt, że duża część spożywanej przez Europejczyków żywności jest importowana z krajów tropikalnych. „Stosunki Wspólnoty z tymi krajami, w tym handel produktami rolnymi, mają znaczący wpływ na te krajobrazy. W związku z tym uzyskane przez nasz zespół wyniki mogą przełożyć się na międzynarodową strategię UE”, zauważa Bhagwat. Dane zgromadzone w ramach projektu EARNEST oczekują obecnie na publikację i zostaną udostępnione przedstawicielom środowisk naukowych zainteresowanych gospodarką lasów tropikalnych.
Słowa kluczowe
EARNEST, tropikalny, las, gospodarowanie gruntami, pożar, ekosystem, różnorodność biologiczna, rolnicy, rolnictwo, żywność, Indie
