Po pierwsze nie szkodzić: ograniczenie skutków ubocznych leczenia raka
Do leczenia raka najczęściej wykorzystuje się metody obejmujące chirurgiczne usunięcie guza w połączeniu z terapiami zabijającymi komórki przerzutowe (komórki rakowe, które rozprzestrzeniają się do innych obszarów organizmu). Ich przykładem jest chemioterapia, często stosowana przed operacją, aby zmniejszyć rozmiar guza, i po operacji, aby ograniczyć potencjalne przerzuty. Celem metod takich jak chemioterapia jest wywołanie śmierci komórek. Jednak u niektórych pacjentów komórki oporne na terapię są w stanie przetrwać, potencjalnie prowadząc do nawrotu nowotworu. „Same terapie i zabiegi mogą wpływać na środowisko ocalałych komórek nowotworowych”, wyjaśnia koordynator projektu Cancer-Recurrence Jacco van Rheenen z Holenderskiego Instytutu Badań nad Rakiem (NKI). „Postanowiłem zbadać pewne niezamierzone skutki uboczne terapii, aby zobaczyć, w jaki sposób można by ograniczyć nawroty nowotworów. Otworzyłoby to przed lekarzami nowe możliwości terapeutyczne, prowadząc do poprawy skuteczności szerokiego spektrum metod leczenia nowotworów”.
Niezamierzone skutki uboczne
Prace w ramach projektu Cancer-Recurrence, wsparte przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, rozpoczęły się od retrospektywnego badania pacjentów, którzy przeszli biopsję (pobranie próbek tkanki). Obrazowanie przyżyciowe, czyli rodzaj mikroskopii umożliwiającej obserwację procesów biologicznych w wysokiej rozdzielczości in vivo, przeprowadzono również na myszach. „Opracowaliśmy nowe modele mysie, narzędzia do obrazowania przyżyciowego oraz metody sekwencjonowania pojedynczych komórek, aby sprawdzić, czy ocalałe komórki nowotworowe zmieniają się pod względem składu lub cech”, dodaje van Rheenen. „Następnie wykorzystaliśmy te narzędzia do zbadania, jak te komórki rozprzestrzeniają się do odległych miejsc oraz w jaki sposób mogą wywoływać ponowny rozwój nowotworów”. Stwierdzono pewne niezamierzone negatywne aspekty wykonywania biopsji. „Nasze badania sugerują, że biopsje igłowe mogą wywoływać reakcję zapalną”, mówi van Rheenen. „Może ona prowadzić do zintensyfikowania proliferacji i migracji pozostałych komórek nowotworowych”. Mówiąc dokładniej, van Rheenen z zespołem wykazali, w jaki sposób niektóre komórki nowotworowe migrują i rozmnażają się poprzez rekrutowanie makrofagów, wyspecjalizowanych komórek zaangażowanych w wykrywanie i niszczenie szkodliwych organizmów. Zespół projektu Cancer-Recurrence ustalił, że zahamowanie rekrutacji tych makrofagów może zwiększyć korzyści kliniczne związane z zabiegami chirurgicznymi i biopsjami. Podawanie deksametazonu, steroidu powszechnie stosowanego w leczeniu stanów zapalnych, okazało się prowadzić do zahamowania obserwowanej reakcji zapalnej, a następnie wzrostu guza podczas biopsji zarówno u myszy, jak i u pacjentów.
Nowe metody terapeutyczne
Wyniki projektu mogą doprowadzić do powstania nowych sposobów leczenia nowotworów, koncentrujących się na pacjencie, a nie na chorobie. „Pacjenci są często leczeni według tego samego schematu, podczas gdy wiemy, że terapie są nierzadko korzystne tylko w przypadku niewielkiej grupy chorych”, mówi van Rheenen. „Oznacza to, że wielu pacjentów leczymy w nadmiernym zakresie, narażając ich na niepożądane skutki uboczne”. Kolejnym celem van Rheenena i jego zespołu jest zidentyfikowanie pacjentów, którzy odnoszą największe korzyści z danych metod leczenia, na przykład chemioterapii, oraz wyeliminowanie leczenia tych pacjentów, u których dana metoda nie przynosi żadnych korzyści. „Wymaga to identyfikacji dobrych biomarkerów”, tłumaczy uczony. „Dlatego zamierzamy kontynuować nasze badania, szukając różnych rodzajów terapii i nowotworów”. Sukces projektu Cancer-Recurrence umożliwił van Rheenenowi utworzenie w jego laboratorium nowej linii badawczej poświęconej niepożądanym skutkom ubocznym terapii. „To ważne, bo jak wiemy jedną z pierwszych rzeczy, których lekarze uczą się podczas studiów, jest dewiza Primum non nocere – po pierwsze nie szkodzić”, dodaje na koniec.
Słowa kluczowe
Cancer-Recurrence, guz, terapia, przerzuty, biopsja, chirurgia, rak
