Drukowanie pieniędzy – jak ekonomia XVI-wiecznych wydawnictw zmieniła oblicze Europy?
Wynaleziona przez Johannesa Gutenberga prasa drukarska wywołała w XVI-wiecznej Europie prawdziwą rewolucję kulturalną. Obniżając koszt rozpowszechniania wiedzy, stała się ona kluczowym czynnikiem napędzającym zmiany w społeczeństwie, zwłaszcza w kwestiach wiary, ale jak dotąd nie przeprowadzono zbyt wielu analiz ilościowych jej wpływu na życie ludzi. Celem wspieranego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych projektu INFO TECHNOLOGY było zbadanie, w jaki sposób branża drukarska przyczyniła się do kształtowania rodzaju idei rozpowszechnianych wśród społeczeństwa. „Skupiliśmy się na tym, jak przebiegała jedna z największych zmian w technologii informacyjnej w historii oraz jak zmieniła ona oblicze Europy”, mówi koordynator projektu Jeremiah Dittmar.
Początki renesansu
Dittmar i jego zespół dokładnie przebadali źródła historyczne celu skatalogowania każdej drukarni wydającej w XVI-wiecznej Europie Środkowej prace w języku niemieckim z uwzględnieniem informacji na temat tego, jakie rodzaje materiałów drukowały one na przestrzeni lat. Następnie wykorzystali narzędzia do eksploracji danych, takie jak te zwykle stosowane do analizy nastrojów w sieciach społecznościowych, aby poznać trendy dotyczące rodzajów idei rozpowszechnianych w publikowanych pracach. „Zgromadziliśmy szczegółowe dowody dotyczące struktury konkurencji w ówczesnej branży drukarskiej”, wyjaśnia Dittmar, który swoje prace prowadził w London School of Economics and Political Science w Wielkiej Brytanii. „Pozwala nam to wykazać, że szereg zmian przypisywanych samej technologii ukształtowała kryjąca się za nią ekonomia branży”. W przeciwieństwie do cechów, które w tamtych czasach stanowiły archetyp działalności gospodarczej, działalność wydawnicza była w dużej mierze nieuregulowana i dostępna dla każdego, kto był w stanie poczynić na początku duże inwestycje potrzebne do zbudowania prasy i przyciągnięcia do siebie grona twórców. „Była to silnie skoncentrowana branża, w której garstka producentów walczyła o dominację na lokalnych rynkach”, mówi Dittmar. Jego zespół odkrył, że w miejscach, w których o dominację walczyło wiele małych wydawnictw, wzrastała różnorodność materiałów udostępnianych społeczeństwu. Na rynkach zdominowanych przez niewielką liczbę wydawców, jak np. w Kolonii, bardziej wyraźna była kontrola nowych idei i cenzura odmiennych opinii. „Na bardziej konkurencyjnych rynkach można było zaobserwować duży wzrost ogólnego nakładu, obniżenie cen i rozpowszechnienie większej ilości innowacyjnych, radykalnych i odważnych społecznie treści”, mówi Dittmar. „Konkurencja na rynku doprowadziła do rozpowszechniania idei, które w innych warunkach były ściśle kontrolowane”.
Oligopole kiedyś i dziś
To duszenie idei w zarodku nie ograniczało się tylko do dzieł religijnych i politycznych. W miastach, w których istniał zróżnicowany przemysł wydawniczy, w szybszym tempie rozprzestrzeniały się innowacje biznesowe. Należały do nich płatności bezgotówkowe i nowe techniki księgowania. „Możemy zaobserwować różnego rodzaju późniejsze skutki, więcej ludzi z osiągnięciami w biznesie, miasta rozwijające się w bardziej dynamiczny sposób”, mówi Dittmar. „Wolna prasa jest siłą napędową całej gospodarki”. Stwierdzenie, że oligopole mają duży wpływ na zakres idei rozpowszechnianych w społeczeństwie, jest bardzo trafne w obliczu pojawienia się sieci WWW, kolejnego rewolucyjnego narzędzia do publikowania kontrolowanego przez niewielką liczbę firm. „Czasem zakłada się, że nauka i technologia pozwalają na bezproblemowe odwzorowanie rozwoju idei oraz rozwoju gospodarczego”, mówi Dittmar. „Historia ta wskazuje na to, że charakter konkurencji na rynku kształtuje sposób, w jaki nauka i technologia przynoszą skutki społeczne i kulturowe”.
Słowa kluczowe
INFO TECHNOLOGY, druk, prasa, publikowanie, biznes, cech, cenzura, gospodarczy, konkurencja, oligopole, kulturalny, idee
