Nowe spojrzenie na realizm
Czy istnieje fizyka poza modelem standardowym? Z czego mogą być zbudowane ciemna materia i ciemna energia? W jaki sposób odpowiedzi na te pytania formułowane przez naukowców odnoszą się do konkretnych kontekstów, w których pracują? Jaką rolę odgrywają rzeczone konteksty w naszym poszukiwaniu wiedzy naukowej? Tradycyjnie pojmowany realizm naukowy jest poglądem filozoficznym, który zakłada, że najlepsze teorie w dojrzałych naukach to te, które oferują nam w przybliżeniu prawdziwy opis natury zjawisk. W jaki sposób możemy jednak oczekiwać od nauki dokładnego opisu natury zjawisk, skoro jesteśmy świadomi tego, że opisy te są z zasady opracowywane i osadzone w ramach konkretnych kontekstów historycznych i kulturowych, a także oparte na określonych perspektywach naukowych – na przykład współczesnej fizyki cząstek elementarnych i kosmologii?
Konkretny punkt widzenia
„Wspomniana definicja realizmu zakłada, że istnieje możliwość spojrzenia na pewne zjawiska z żadnego punktu widzenia, dzięki któremu nauka może zaoferować ich przybliżony prawdziwy opis”, wyjaśnia Michela Massimi, profesora filozofii nauki na Uniwersytecie w Edynburgu. „Wszelkie badania naukowe zawsze zakładają jednak pewien konkretny punkt widzenia, są bowiem produktem społeczności epistemicznych ukształtowanych przez konkretne uwarunkowania historyczne i kulturowe, które dysponują możliwościami modelowania, narzędziami statystycznymi, instrumentami eksperymentalnymi i szeregiem innych rozwiązań, które umożliwiają im rozwój określonej wiedzy w swoim czasie. Wiedza naukowa jest zawsze w pewnym stopniu wiedzą perspektywiczną, opartą na określonych podstawach”. Realizowany przez badaczkę projekt Perspectival Realism (Science, Knowledge, and Truth from a Human Vantage Point) dofinansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych ma na celu pogodzenie pojęć realizmu i perspektywizmu w nauce poprzez ponowne przemyślenie, czym jest realizm. „Projekt Perspectival Realism oferuje nowatorskie spojrzenie na realizm w nauce, które nie traktuje produkcji wiedzy naukowej jako wyniku prac samotnego geniusza bądź jako podsumowania działań w ramach odizolowanych od siebie dziedzin. Wiedza naukowa stanowi zawsze wynik badań – społecznych, wielokulturowych i opartych na współpracy”, twierdzi Massimi. Interdyscyplinarne podejście projektu łączy filozofię nauki z praktyką naukową oraz historią filozofii i nauki, zwracając uwagę na historyczne i kulturowe konteksty twierdzeń naukowych, a także definiuje pojęcie realizmu w granicach wyznaczanych przez zróżnicowane perspektywy naukowe.
Prawda z wielu perspektyw
Massimi argumentuje, że realizm perspektywiczny koncentruje się na identyfikacji zjawisk, których istnienie zostało wywnioskowane na podstawie danych. Proces ten ma zawsze charakter perspektywiczny, ponieważ wnioski są wyciągane przez konkretne społeczności w konkretnym czasie. Należy zatem ponownie spojrzeć na rolę tych licznych, a zarazem historycznie i kulturowo różnych społeczności zajmujących się wytwarzaniem nowej wiedzy. Jak zauważa badaczka, żadna perspektywa naukowa nie jest w stanie potwierdzić prawdziwości swoich własnych twierdzeń, dodając: „Twierdzenia dotyczące wiedzy muszą być natomiast możliwe do oceny z punktu widzenia innych perspektyw naukowych. Ta ocena poprzez inne perspektywy jest jedną z podstawowych koncepcji składających się na pojęcie prawdy perspektywicznej – prawdy z punktu widzenia różnych perspektyw naukowych”. W czasie badań terenowych i prac z udziałem naukowców realizowanych w ramach projektu, zespół odwiedził Europejską Organizację Badań Jądrowych CERN oraz projekt Dark Energy Survey (DES), gdzie pytania o realizm przekładają się na konkretne badania ukierunkowane na poszukiwanie nowych cząsteczek, w tym kandydatów na ciemną materię. W ramach tych prac badacze odkryli, że mnogość pozornie niezgodnych modeli może w rzeczywistości okazać się kluczowa z punktu widzenia metodologii i procesu odkrywania nowej fizyki w tak nowatorskich obszarach badań. „Filozofia nauki może nawiązać owocny dialog ze współczesnymi dziedzinami nauki i zaoferować możliwość współpracy w celu lepszego zrozumienia metodologicznych założeń stojących za wytwarzaniem wiedzy naukowej”, podsumowuje Massimi.
Słowa kluczowe
Perspectival Realism, filozofia nauki, realizm naukowy, perspektywa naukowa, społeczności epistemiczne, wiedza naukowa, prawda perspektywiczna, Dark Energy Survey, ciemna materia, fizyka wykraczająca poza model standardowy
