Dlaczego zapach dzieci może budzić agresję u kobiet, ale zmniejszać ją u mężczyzn
Wszystkie ssaki naziemne porozumiewają się, rozsiewając wokół siebie unoszące się w powietrzu cząsteczki wydzielane przez organizm – tak jak na przykład w przypadku zapachu. Zapachy te niosą w sobie istotne informacje dotyczące m.in. zachowania, zdrowia czy możliwości rozrodczych. Zespół finansowanego ze środków UE projektu SocioSmell miał zbadać to zjawisko w kontekście dotyczącym człowieka. Koordynator projektu Noam Sobel mówi: „Z różnych przyczyn u ludzi zazwyczaj pomija się te zachowania. Ludzie nie obwąchują obcych. Nie jest to częścią społecznie akceptowalnych zachowań”. Celem projektu SocioSmell było odkrycie, jaką rolę w zachowaniach człowieka, jego zdrowiu czy jego braku odgrywa sygnalizowanie socjochemiczne, a także wskazanie cząsteczek i mechanizmów w mózgu odpowiedzialnych za ten proces.
Obwąchiwanie spadochroniarzy
Jednym z pierwszych wyników badań, które prowadził Sobel i jego zespół pracujący w Instytucie Naukowym Weizmanna, było odkrycie, że ludzie ukradkiem obwąchują swoje ręce po podaniu ich osobie nieznajomej. „Ludzie cały czas dotykają swojej twarzy, pocierają ją. Niemalże nie możemy się od tego powstrzymać”, dodaje Sobel. „Udało się nam wykazać, że stale wymieniamy się tego typu informacjami”. Uczony postawił hipotezę, zgodnie z którą sygnalizowanie socjochemiczne może ulegać zmianie w przypadkach, w których dochodzi do dysfunkcji zachowań społecznych. W przeprowadzonym następnie doświadczeniu osobom dorosłym rozwiniętym w sposób normalny oraz osobom dorosłym z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) zaprezentowano „zapach strachu”, a konkretnie woń pobraną z ciał skoczków spadochronowych. „Zwykłą w takim przypadku reakcją jest wzrost pobudzenia autosomalnego – strach jest zaraźliwy”, wyjaśnia Sobel. „Natomiast u dorosłych z ASD zaobserwowaliśmy zupełnie inną reakcję fizjologiczną i psychologiczną”. Badania sugerują, że niektóre z dysfunkcji społecznych doświadczanych przez dorosłych z ASD mogą być wywołane zmianami w sposobie odbierania lub przetwarzania przez mózg sygnałów socjochemicznych.
Chemiczny posłaniec
Sobel i jego zespół byli w stanie wyizolować jedną z ważniejszych dla sygnalizacji socjochemicznej cząsteczek – heksadekanal. Wyodrębnili ją z ponad 5 000 substancji lotnych znalezionych na skórze. Skóra głowy małych dzieci wytwarza znaczne ilości heksadekanalu. Badacze zdołali wykazać, że pod wpływem tej substancji chemicznej poziom agresji u mężczyzn spada, ale u kobiet rośnie. Ta różnica utrzymywała się wyraźnie między płciami – Sobel i jego współpracownicy byli w stanie odróżnić skany fMRI mózgów kobiecych od męskich z 80 % pewnością wyłącznie na podstawie wzorca aktywności wywoływanej przez badaną cząsteczkę. Rodzi się pytanie, dlaczego w ogóle pojawia się tak wyraźne rozróżnienie? „Agresja u matki przekłada się na zwiększenie oczekiwanej długości życia potomstwa, ponieważ zazwyczaj służy ona ochronie”, zauważa Sobel. „Z kolei agresja u ojca skraca oczekiwaną długość życia potomstwa, ponieważ często jest skierowana przeciw samym niemowlętom”. Instytut Naukowy Weizmanna złożył zgłoszenie patentowe dotyczące tej cząsteczki.
Brakujące opuszki
W ramach projektu wyodrębniono także grupę kobiet, u których nie występuje opuszka węchowa, a mimo to dysponują one normalnym węchem. Odkrycia dokonano nieoczekiwanie podczas rutynowego skanowania mózgu kobiety biorącej udział w jednym z doświadczeń Sobela. Przeszukanie bazy danych projektu Human Brain Connectome Project ujawniło kilka innych kobiet z podobną przypadłością. Co ciekawe, wszystkie one są leworęczne. „To nie miało żadnego sensu. Trzy procent leworęcznych kobiet nie ma opuszek węchowych, a mimo to ma doskonały węch”, mówi Sobel. „Jeśli węch nie zależy od obecności opuszki węchowej, należy zadać sobie pytanie, w jaki sposób informacja o zapachu jest kodowana w mózgu”. Prace w ramach projektu były wspierane przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych. „Bez tych środków nie moglibyśmy prowadzić naszych badań”, zauważa Sobel. „Dzięki nim mogliśmy skupić się na swobodnym myśleniu i nieograniczonych badaniach”. Sobel zapewnia, że on i jego współpracownicy będą publikować zebrane dane przez kilka następnych lat.
Słowa kluczowe
SocioSmell, zapach, zachowanie, człowiek, wąchanie, podawanie ręki, strach, ASD, autyzm, niemowlęta, substancje lotne, heksadekanal
