Duża baza danych z epoki brązu rzuca nowe światło na interakcje w Eurazji
W całej Eurazji stosowanie miedzi i jej stopów rozpowszechniło się w okresie od 3000 do 1000 lat p.n.e. Nowa kompleksowa baza danych pomaga naukowcom zrozumieć chemię epoki brązu oraz proces popularyzacji technologii. Oprócz innowacyjnego mapowania oraz narzędzi do wizualizacji baza zapewnia również oś czasu interakcji międzyludzkich. Przedmioty pojawiają się i znikają, jednak metale, z których są wykonane, mogą przetrwać znacznie dłużej, jako że przetapia się je i wykorzystuje ponownie, jak twierdzi koordynator projektu FLAME, Mark Pollard, profesor nauk archeologicznych w Laboratorium Badawczym Archeologii i Historii Sztuki na Uniwersytecie w Oxfordzie. „Mamy nowe podejście, które uwzględnia cykl życia „przepływu” materiału, nie zaś historie poszczególnych przedmiotów”, wyjaśnia. Projekt FLAME, wspierany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, łączy aspekty społeczne, naukowe, chronologiczne i geograficzne wczesnej metalurgii. „Wykorzystujemy wzorce w składzie izotopów chemicznych i ołowianych metalowych przedmiotów, aby zrozumieć te interakcje oraz to, w jaki sposób popularyzowały się technologiczne innowacje danego okresu”, opowiada. „W epoce brązu Eurazja była połączonym kontynentem, na którym żyły różne cywilizacje i społeczeństwa, które utrzymywały wzajemne kontakty”, dodaje Pollard, zwracając uwagę na nasilenie kontaktów w okresie występowania społeczności nomadów, szczególnie na dużych obszarach Azji Środkowej i na Syberii.
Nowa interpretacja danych dotyczących izotopów ołowiu
Dotychczas dane dotyczące izotopów ołowiu służyły do ustalania wieku złóż rud metali, jednak w ramach projektu opracowano nowe narzędzia służące interpretacji danych chemicznych i danych dotyczących izotopów z metali, aby utworzyć oś czasu interakcji międzyludzkich w trakcie cyklu życia metalowego przedmiotu, od etapu ekstrakcji rudy po etap stania się znaleziskiem archeologicznym. Skala i zakres projektu mają wyjątkowy globalny charakter, jeśli chodzi o metalurgię w epoce brązu; umożliwiły też badaczom radykalną zmianę interpretacji danych dotyczących izotopów ołowiu. W szczególności niewielkie zmiany składu chemicznego nie muszą wcale oznaczać źródła rudy, mogą być natomiast konsekwencją ludzkich interakcji z metalami, w tym ich przetwarzania, mieszania lub recyklingu. Przez większość tej epoki miedź utwardzano arsenem lub cyną. „Szukaliśmy w metalu pierwiastków śladowych: arsenu, antymonu, niklu i srebra. Substancje te prezentują odmienne zachowania w modelach recyklingu i obrotu. Opracowaliśmy sprawnie działającą metodologię, aby stworzyć mapy Eurazji pokazujące umiejscowienie różnych połączeń tych pierwiastków śladowych w metalach. Wiążą się one ze źródłem, ale także ze wzorcami handlu i wymiany”, wyjaśnia Pollard.
Łączenie „starych” i najnowszych danych w celu stworzenia bardziej precyzyjnego obrazu sytuacji
Pierwotnym celem projektu było zbudowanie bazy danych systemu informacji geograficznej (ang. geographic information system, GIS) łączącej badania opublikowane przez ostatnich 70 lat z wynikami najnowszych badań naukowych. „Dzięki mapie można przyjrzeć się wzorcom umiejscowienia i wzorcom lokalizacji. Pomaga to badaczom zadawać adekwatne pytania, niezależnie od tego, czy koncentrują się na obszarach międzykontynentalnych, regionalnych, poszczególnych lokalizacjach czy pojedynczych grobach”, zauważa Pollard. „GIS umożliwia także geoprzestrzenną analizę, na przykład w celu oceny znaczenia rzek lub górskich przełęczy dla transportu metali”, opowiada. Jednak połączenie starych danych z nowszą analizą naukową wykorzystującą zaawansowane przyrządy okazało się sporym wyzwaniem, tak więc konieczne było opracowanie sprawnie działających nowych metod opisywania metali, które uwzględniałyby taką sytuację. „Wiele „starych” prac wykonano w latach 60. XX wieku, stosując techniki, które obecnie nie są już wykorzystywane. To blisko 100 000 analiz chemicznych dotyczących tego obszaru i tego okresu, których nie jesteśmy w stanie powielić”, dodaje. Baza danych będzie zapewniać otwarty dostęp i obejmować blisko 120 000 przedmiotów przeanalizowanych pod względem chemicznym.
Słowa kluczowe
FLAME, archeologia, epoka brązu, metale, metalurgia, izotopy, dane izotopowe, brąz, cyna, arsen, nikiel, srebro, antymon, miedź, GIS, geograficzny, Eurazja
