Rola sprawiedliwości społecznej w obliczu zawirowań na rynku pracy
Z powodu cyfryzacji miejsc pracy spada zapotrzebowanie na pracowników o niskich umiejętnościach zawodowych, a wiele osób pozostaje bez pracy lub obejmuje niepewne, często słabo płatne posady, w złych warunkach, w ramach tzw. „gospodarki fuch”. Tendencja ta wpływa na życie rodzinne – szczególnie odczuwają to dzieci i osoby starsze – dodatkowo potęgując istniejące wcześniej nierówności społeczne i ekonomiczne. Mimo to tendencje na rynku pracy często analizowane są w kategoriach ekonomicznych, ograniczając się do dyskusji o efektywności i zysku. „W ten sposób uwadze umyka wpływ współpracy społecznej oraz debaty na temat praw i obowiązków”, mówi Andrew Williams, koordynator projektu SOJUFOW, który badał rynki pracy przez pryzmat sprawiedliwości społecznej. Projekt ten został podjęty przy wsparciu programu działań „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA). „Chcieliśmy pokazać decydentom, w jaki sposób filozofia polityczna oparta na doświadczeniach empirycznych może pomóc w odpowiedzi na poważne zmiany gospodarcze”, dodaje Tom Parr, stypendysta MSCA. „Naszym kluczowym wnioskiem jest to, że rządy UE muszą zrobić znacznie więcej, aby zwiększyć siłę przetargową najmniej uprzywilejowanych członków społeczeństwa”.
Projekty instytucjonalne
Zespół projektu SOJUFOW zastosował do aktualnych debat metodologię pionierskich teoretyków, takich jak John Rawls, Susan Moller Okin i Ronald Dworkin. W ramach projektu zastanawiano się, w jaki sposób należy projektować instytucje w oparciu o optymistyczne założenie, że jednostki zachowują się tak, jak powinny, lub odwrotne, (prawdopodobnie bardziej) realistyczne założenie, że niesprawiedliwość jest zjawiskiem wszechobecnym. Podejścia teoretyczne, które Rawls nazywa „idealnymi” i „nieidealnymi”. „Zajęliśmy się różnymi debatami z zakresu nauk społecznych, obok bardziej abstrakcyjnych kwestii moralnych dotyczących tego, jak instytucje powinny nas chronić przed dyskryminacją i wyzyskiem, dzieląc szczęścia i nieszczęścia”, wyjaśnia Williams. Zajmując się problematyką obaw przed skutkami automatyzacji, Parr stwierdził, że pomimo popularnych przewidywań dotyczących powszechnego niezamierzonego bezrobocia, tych dystopijnych wizji nie potwierdzają jeszcze zbyt liczne dowody empiryczne. W ramach projektu SOJUFOW nie udało się również znaleźć dowodów na poparcie bardziej utopijnych przewidywań dotyczących realizacji wizji świata, w którym inteligentne maszyny uwolnią nas od wykonywania żmudnej pracy. Udało się jednak zidentyfikować sposoby, w jakie postęp technologiczny wywiera na nas subtelniejszy wpływ. Automatyzacja wpływa na przykład na czas pracy i technologie nadzorowania oraz sposób monitorowania pracowników. „Bezprecedensowy postęp technologiczny, zwłaszcza sztuczna inteligencja, niewątpliwie wpływa na nasze życie, ale nie w sposób często przytaczany w mediach. Niebezpieczeństwo polega na tym, że stopniowe zmiany przechodzą niezauważone”, zauważa Parr.
Wpływ na przepisy
Głównym wnioskiem płynącym z tego projektu jest to, że rządy mają obowiązek zrobić więcej, aby zwiększyć siłę przetargową najmniej uprzywilejowanych członków społeczeństwa. Przekonując, że dokładny przepis będzie się różnił w zależności od kontekstu, zespół projektu SOJUFOW podkreśla trzy mechanizmy kształtowania polityki. Po pierwsze, zapewnienie jednostkom umiejętności pożądanych przez potencjalnych pracodawców poprzez inwestycje w programy kształcenia ustawicznego i przekwalifikowania, co zachęci firmy do inwestowania więcej w siłę roboczą niż w technologie. Po drugie, poprawa rokowań zbiorowych poprzez związki zawodowe lub alternatywne instytucje, takie jak rady ds. porozumień w sprawie wynagrodzeń. „Obecna fala europejskich strajków przemawia za tym, że rządy muszą uznać zasadność tego mechanizmu”, dodaje Parr. Wreszcie, zapewnienie pracownikom opcji wyjścia, takich jak bezwarunkowy dochód podstawowy, oferujących większą swobodę dobrowolnego odejścia z pracy, bez utraty świadczeń. Mogłoby to przywrócić równowagę sił między pracodawcami a pracownikami (o niskich kwalifikacjach), dając pracownikom możliwość m.in. przekwalifikowania się, zrobienia sobie przerwy w karierze lub podjęcia działalności wolontariackiej.
Praca przyszłości
Parr pisze obecnie książkę opartą na ustaleniach projektu SOJUFOW, która zostanie opublikowana przez Oxford University Press. Bada również, czy istnieją istotne powody, dla których rządy powinny promować pracę z domu, zwłaszcza jako prawo. „Mogłoby to zwiększyć możliwości zatrudnienia dla kobiet, starszych pracowników i osób z niepełnosprawnościami, jako osób często pozbawionych siły przetargowej, a więc tych o największym prawdopodobieństwie skorzystania z działań rządu”, mówi Parr.
Słowa kluczowe
SOJUFOW, praca, cyfryzacja, automatyzacja, zawód, dochód, strajk, zatrudnienie, sprawiedliwość społeczna, umiejętności, rządy
