Rekonstrukcja podstaw starożytnej alchemii dzięki unijnemu projektowi
Starożytna alchemia często bywa określana pejoratywnym mianem pseudonauki i opisywana jako zbiór absurdalnych prób przekształcenia metali nieszlachetnych w złoto. Mimo to, badanie podstaw starożytnych teorii i praktyk alchemicznych ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia najwcześniejszych prób wpływania przez ludzi na świat materialny. Obierając ten cel, zespół finansowanego ze środków UE projektu AlchemEast postanowił zająć się badaniem starożytnej alchemii, skupiając się na ponad dwóch tysiącleciach poprzedzających jej konwencjonalne początki w okresie średniowiecza, które do tej pory badano jedynie powierzchownie. W ramach koordynowanego przez Uniwersytet Boloński projektu badano babilońską protochemię, grecko-egipską i bizantyjską alchemię oraz jej przyjęcie przez syryjskich i arabskich uczonych. Zespół projektu AlchemEast zbadał tabliczki z pismem klinowym i ogromną kolekcję pism greckich, syryjskich i arabskich, aby zrozumieć, w jaki sposób badano właściwości substancji, klasyfikowano je i wykorzystywano do syntezy sztucznych materiałów. „Badanie starożytnej alchemii ilustruje, w jaki sposób nauka i technologia wchodziły w interakcje z religiami, wartościami kulturowymi, przekonaniami osobistymi i społecznymi w różnych kontekstach historycznych i politycznych”, mówi Matteo Martelli, główny koordynator projektu AlchemEast.
Fundamenty starożytnej alchemii
Szeroko zakrojone badania przeprowadzone przez zespół projektu AlchemEast ukazują nową wizję starożytnej alchemii jako dynamicznej i zróżnicowanej sztuki przekształcania materii za pomocą szeregu technologii barwienia. Starożytni alchemicy dokumentowali praktyki i techniki oraz przedstawiali teoretyczne wyjaśnienia metod barwienia. Do swoich doświadczeń wykorzystywali oni głównie metale, kwarc i wełnę. Próbowali na przykład przekształcić metale nieszlachetne, takie jak miedź czy cyna, w złoto i srebro, a kwarc w różne kamienie szlachetne. Ich wysiłki koncentrowały się również na przygotowaniu substancji barwiących w formie suchej i płynnej. „Doświadczenia starożytnych alchemików prowadzone w ich pracowniach kształtowały ich umysły i pozwalały im zrozumieć właściwości i zachowania naturalnych substancji, w tym kolor, fakturę, lotność, rozpuszczalność i możliwość uzyskiwania trwałych zmian chromatycznych”, wyjaśnia Martelli. W tamtych czasach ponownie przyjęto i poddano transformacji techniczną i rzemieślniczą kulturę starożytnej alchemii, a umiejętności i wiedzę starożytnych alchemików można porównać do umiejętności metalurgów, złotników, farbiarzy i farmaceutów.
Odtwarzanie starożytnych receptur
Zespół projektu AlchemEast połączył analizę filologiczną z rekonstrukcją starożytnych receptur w laboratorium, aby lepiej zrozumieć związek między procedurami a sposobem, w jaki zostały spisane. W ramach projektu zespół złożony z badaczy z wielu dziedzin porównywał różne wersje receptur. Dzięki tej metodzie chemicy i historycy nauki mogli dowiedzieć się więcej o kulturze materialnej i wiedzy technicznej, podczas gdy filolodzy doskonalili swoje zdolności w zakresie rozumienia tekstu i tłumaczenia. Martelli wspomina o jednej wyjątkowej recepturze analizowanej w ramach projektu. Polegała ona na podgrzewaniu cynobru w zamkniętym naczyniu z olejem natronowym, substancją, która nigdy nie pojawiła się w technikach ekstrakcji udokumentowanych w późniejszej literaturze. „Na wybór natronu, będącego zasadniczo węglanem sodu, mogło mieć wpływ jego znaczenie religijne i kulturowe. Na ścianach świątyń grecko-egipskich można znaleźć receptury na przygotowanie kulek natronu, które używano do oczyszczania metalowych posągów bogów i mumifikacji zwłok. Nasz eksperyment potwierdził jednak, że cynober można rzeczywiście zredukować po podgrzaniu z węglanem sodu rozpuszczonym w occie lub wodzie”, dodaje. Wynik ten umożliwił zespołowi nie tylko zrozumienie roli oleju natronowego jako środka redukującego, ale także podkreślił, w jaki sposób względy kulturowe i obserwacje techniczne mogły wpływać na starożytne praktyki alchemiczne.
Słowa kluczowe
AlchemEast, starożytna alchemia, nauka, technologia, metody barwienia, tabliczki z pismem klinowym
