Rekonstrukcja podstaw starożytnej alchemii dzięki unijnemu projektowi
Starożytna alchemia często bywa określana pejoratywnym mianem pseudonauki i opisywana jako zbiór absurdalnych prób przekształcenia metali nieszlachetnych w złoto. Mimo to, badanie podstaw starożytnych teorii i praktyk alchemicznych ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia najwcześniejszych prób wpływania przez ludzi na świat materialny. Obierając ten cel, zespół finansowanego ze środków UE projektu AlchemEast(odnośnik otworzy się w nowym oknie) postanowił zająć się badaniem starożytnej alchemii, skupiając się na ponad dwóch tysiącleciach poprzedzających jej konwencjonalne początki w okresie średniowiecza, które do tej pory badano jedynie powierzchownie. W ramach koordynowanego przez Uniwersytet Boloński(odnośnik otworzy się w nowym oknie) projektu badano babilońską protochemię, grecko-egipską i bizantyjską alchemię oraz jej przyjęcie przez syryjskich i arabskich uczonych. Zespół projektu AlchemEast zbadał tabliczki z pismem klinowym i ogromną kolekcję pism greckich, syryjskich i arabskich, aby zrozumieć, w jaki sposób badano właściwości substancji, klasyfikowano je i wykorzystywano do syntezy sztucznych materiałów. „Badanie starożytnej alchemii ilustruje, w jaki sposób nauka i technologia wchodziły w interakcje z religiami, wartościami kulturowymi, przekonaniami osobistymi i społecznymi w różnych kontekstach historycznych i politycznych”, mówi Matteo Martelli, główny koordynator projektu AlchemEast.
Fundamenty starożytnej alchemii
Szeroko zakrojone badania przeprowadzone przez zespół projektu AlchemEast ukazują nową wizję starożytnej alchemii jako dynamicznej i zróżnicowanej sztuki przekształcania materii za pomocą szeregu technologii barwienia. Starożytni alchemicy dokumentowali praktyki i techniki oraz przedstawiali teoretyczne wyjaśnienia metod barwienia. Do swoich doświadczeń wykorzystywali oni głównie metale, kwarc i wełnę. Próbowali na przykład przekształcić metale nieszlachetne, takie jak miedź czy cyna, w złoto i srebro, a kwarc w różne kamienie szlachetne. Ich wysiłki koncentrowały się również na przygotowaniu substancji barwiących w formie suchej i płynnej. „Doświadczenia starożytnych alchemików prowadzone w ich pracowniach kształtowały ich umysły i pozwalały im zrozumieć właściwości i zachowania naturalnych substancji, w tym kolor, fakturę, lotność, rozpuszczalność i możliwość uzyskiwania trwałych zmian chromatycznych”, wyjaśnia Martelli. W tamtych czasach ponownie przyjęto i poddano transformacji techniczną i rzemieślniczą kulturę starożytnej alchemii, a umiejętności i wiedzę starożytnych alchemików można porównać do umiejętności metalurgów, złotników, farbiarzy i farmaceutów.
Odtwarzanie starożytnych receptur
Zespół projektu AlchemEast połączył analizę filologiczną z rekonstrukcją starożytnych receptur w laboratorium, aby lepiej zrozumieć związek między procedurami a sposobem, w jaki zostały spisane. W ramach projektu zespół złożony z badaczy z wielu dziedzin porównywał różne wersje receptur. Dzięki tej metodzie chemicy i historycy nauki mogli dowiedzieć się więcej o kulturze materialnej i wiedzy technicznej, podczas gdy filolodzy doskonalili swoje zdolności w zakresie rozumienia tekstu i tłumaczenia. Martelli wspomina o jednej wyjątkowej recepturze analizowanej w ramach projektu. Polegała ona na podgrzewaniu cynobru w zamkniętym naczyniu z olejem natronowym, substancją, która nigdy nie pojawiła się w technikach ekstrakcji udokumentowanych w późniejszej literaturze. „Na wybór natronu, będącego zasadniczo węglanem sodu, mogło mieć wpływ jego znaczenie religijne i kulturowe. Na ścianach świątyń grecko-egipskich można znaleźć receptury na przygotowanie kulek natronu, które używano do oczyszczania metalowych posągów bogów i mumifikacji zwłok. Nasz eksperyment potwierdził jednak, że cynober można rzeczywiście zredukować po podgrzaniu z węglanem sodu rozpuszczonym w occie lub wodzie”, dodaje. Wynik ten umożliwił zespołowi nie tylko zrozumienie roli oleju natronowego jako środka redukującego, ale także podkreślił, w jaki sposób względy kulturowe i obserwacje techniczne mogły wpływać na starożytne praktyki alchemiczne.
