Nowe spojrzenie na rolę kobiet w średniowiecznej edukacji
Do niedawna zagadnienia dotyczące edukacji oraz poszerzania wiedzy wśród przedstawicielek żeńskich zakonów w wiekach średnich nie cieszyły się szczególnym zainteresowaniem badaczy akademickich. „Zakładano, że kobiety nie mogły wnieść żadnego znaczącego wkładu w rozwój teologii, filozofii czy kultury literackiej w czasach przednowożytnych”, wyjaśnia Eva Schlotheuber, koordynatorka projektu ActiLit z ramienia Uniwersytetu im. Heinricha Heinego w niemieckim Düsseldorfie. „Ze względu na to, że Kościół wykluczał kobiety z publicznego nauczania teologii oraz dyskursu na temat wiary, drzwi szkół łacińskich oraz uniwersytetów pozostawały dla nich zamknięte”.
Wiedza w kobiecych zborach religijnych
W praktyce przedstawicielki zakonów kobiecych były jednak często wszechstronnie wykształcone. Choć nie były w stanie przekazywać swojej wiedzy innym ludziom ze względu na zakaz, zakonnice były w stanie dzielić się wiedzą w ramach własnych społeczności. Lepsze zrozumienie roli oraz sposobów przekazywania tej wiedzy kolejnym pokoleniom były kluczowymi celami projektu ActiLit, który został zrealizowany dzięki wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”. Zgłębianie tego zagadnienia nie zawsze było jednak proste. „Rękopisy kobiet znajdujące się w archiwach i bibliotekach nie są przechowywane oddzielnie”, mówi Schlotheuber. „Ich poszukiwanie nie było zatem łatwe. Jako zespół musieliśmy uważnie analizować zbiory epistolograficzne oraz księgi, a także materiały archiwalne i rękopisy z klasztorów kobiecych oraz posiadłości rodzinnych, aby dotrzeć do tych materiałów". Te żmudne badania doprowadziły jednak do odkrycia wielu nieznanych dotąd zasobów. Odkrycia w postaci pism administracyjnych opracowanych przez kobiety pomogły w uzyskaniu pełniejszego obrazu możliwości uczestnictwa kobiet w życiu publicznym i kulturalnym doby średniowiecza. Co więcej, dzięki starannej analizie i uwzględnieniu tych ustaleń we właściwym kontekście historycznym i kulturowym, badacze projektu ActiLit wykazali, że alfabetyzacja kobiet w średniowiecze była znacznie bardziej rozpowszechniona niż zakładano.
Pominięcie roli kobiet w edukacji
Badania przeprowadzone w ramach projektu potwierdziły także, że rozpowszechnianie kobiecych manuskryptów było mniej powszechne niż w przypadku tekstów autorstwa mężczyzn, którzy mieli dostęp do instytucji akademickich i uniwersytetów. „To jeden z powodów, dla których rola kobiet w edukacji jest pomijana”, zauważa Schlotheuber. „Rzeczywistość jest jednak taka, że przez wiele stuleci kobiety w Europie odgrywały ważną rolę w tym sektorze". Tego rodzaju odkrycia stanowią cenną informację stojącą w kontrze do przekonania, że wolność i możliwości kobiet poprawiały się liniowo od czasów średniowiecza. W rzeczywistości zakres tych swobód i wolności zmieniał się znacząco na przestrzeni dziejów, w zależności od istniejących struktur władzy politycznej. „Każde społeczeństwo musi podejmować proaktywne działania na rzecz możliwości i wolności kobiet”, dodaje Schlotheuber. „Trzeba powiedzieć sobie jasno – nie jest tak, że z czasem zawsze będzie lepiej”.
Podkreślanie historycznych przestrzeni edukacyjnych
Zespół projektu ActiLit rzucił nowe światło na życie średniowiecznych kobiet zakonnych, a także podkreślił znaczenie uwzględnienia kontekstu historycznego i kulturowego. Badaczom udało się przeanalizować przestrzenie edukacyjne związane z poszczególnymi płciami, które rozwinęły się w okresie średniowiecza. Choć kobiety nie odgrywały żadnej roli na uniwersytetach zdominowanych przez mężczyzn, istniały kobiece przestrzenie edukacyjne, co wykazali badacze skupieni wokół projektu. „Dlatego nie skupialiśmy się wyłącznie na instytucjach takich jak zakony i uniwersytety – formalnych placówkach edukacyjnych”, mówi Schlotheuber. „Przyglądając się funkcjonowaniu i dynamice kobiecych zborów religijnych i gospodarstw domowych, byliśmy w stanie odkryć przestrzenie edukacyjne, które do tej pory pozostawały niewidoczne".
Słowa kluczowe
ActiLit, średniowiecze, edukacja, religia, średniowieczne, teologia, filozofia
