Ochrona wód pitnych przed substancjami aktywnymi leków
Leki zmieniły oblicze współczesnej medycyny. Cytostatyki są jednym z przykładów tego przełomu. Stosuje się je w celu blokowania rozwoju komórek nowotworowych, co prowadzi do niszczenia guzów, lepszych wyników zabiegów resekcji, ograniczania przerzutów oraz łagodzenia objawów nowotworów. Problem polega na tym, że po wykonaniu swoich zadań leki te są wydalane i trafiają do strumienia ścieków. Jeśli nie zostaną z niego usunięte, mogą ostatecznie trafić do naszych wód gruntowych, wód powierzchniowych, a nawet wody pitnej. „To duży problem, ponieważ te substancje są same w sobie rakotwórcze, mutagenne i mogą ograniczać możliwości reprodukcji”, mówi Manuel Valiente, profesor chemii analitycznej na Autonomicznym Uniwersytecie w Barcelonie. Kolejny problem polega na tym, że usunięcie cytostatyków ze ścieków szpitalnych jest prostsze w teorii niż w praktyce. Dzieje się tak dlatego, że większość operatorów oczyszczalni ścieków i innych interesariuszy nie jest nawet świadoma tego problemu. Nawet jeśli wiedzą o istnieniu tego zagadnienia, wiele z tych podmiotów nie ma możliwości technicznych bądź odpowiednich środków, aby całkowicie usuwać leki cytostatyczne ze ścieków. Zagadnieniem tym postanowił zająć się zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu RECOPHARMA. „Nasz projekt powstał z myślą o zaprojektowaniu, opracowaniu, weryfikacji oraz wdrożeniu skutecznego sposobu usuwania i odzyskiwania leków cytostatycznych ze ścieków”, dodaje Valiente, który pełnił funkcję koordynatora projektu.
Zaawansowane rozwiązania i technologie w zakresie uzdatniania wody
Opierając się na wcześniejszych badaniach finansowanych przez Unię Europejską, zespół projektu opracował zaawansowane rozwiązania w zakresie uzdatniania wody – uniwersalne, szybkie, wydajne i tanie. Jednym z takich rozwiązań są polimery wzbogacone przy pomocy imprintingu molekularnego nowej generacji, stosowane jako nanostrukturalne materiały adsorpcyjne. „Zasadniczo taki polimer to materiał adsorbujący, który może zwiększać stężenie i pochłaniać nawet śladowe ilości substancji, co stanowi największą przeszkodę w usuwaniu określonych cytostatyków znajdujących się w zanieczyszczonych wodach”, wyjaśnia Valiente. Po wdrożeniu w oczyszczalni ścieków materiał działa jak filtr, który nieustannie usuwa wykryte leki cytostatyczne. Po testach przeprowadzonych w ramach jednej z oczyszczalni pilotażowych udało się wykazać, że takie rozwiązanie pozwala na skuteczne usuwanie przeszło 90 % wybranych substancji cytostatycznych występujących w śladowych ilościach.
Zwiększanie świadomości problemu zanieczyszczenia lekami
Technologie stosowane w celu oczyszczania ścieków to dopiero połowa sukcesu. Równie ważne jest zwiększanie świadomości istnienia tego problemu. „Działania edukacyjne i popularyzacyjne związane z projektem RECOPHARMA miały na celu zwiększenie świadomości konieczności utylizacji i recyklingu substancji leczniczych znajdujących się w ściekach pochodzących ze szpitali, ośrodków badawczych oraz stacji uzdatniania wody”, zauważa Valiente. Podczas trwania projektu 32 badaczy i techników przeszło kompleksowe szkolenia w zakresie technik analitycznych i procesów rozdzielania substancji. Badacze mieli okazję zdobyć także praktyczne doświadczenie związane z korzystaniem z różnych rozwiązań umożliwiających usuwanie leków cytostatycznych ze ścieków w obiekcie pilotażowym. Oprócz podnoszenia świadomości wśród badaczy i specjalistów branży farmaceutycznej, zespół projektu uświadamiał także decydentów rządowych i opinię publiczną. W tym celu członkowie zespołu regularnie odwiedzali ambasady krajowe, organizowali otwarte spotkania naukowe oraz uczestniczyli w konferencjach i wydarzeniach.
Pilotażowa instalacja usuwająca cytostatyki ze ścieków
Dzięki osiągniętym rezultatom zespół projektu RECOPHARMA, który otrzymał wsparcie ze środków działania „Maria Skłodowska-Curie”, położył podwaliny pod przyszłe inicjatywy badawcze. „Mieliśmy świadomość, że kluczowy rezultat naszego projektu to zbudowanie podwalin pod kolejne podobne inicjatywy w przyszłości”, zauważa Valiente. Instalacja pilotażowa projektu została już uruchomiona w instytucji partnerskiej na Kubie, gdzie jest wykorzystywana do usuwania leków cytostatycznych i innych zanieczyszczeń z systemu kanalizacyjnego. „Mam pewność, że globalna sieć wiedzy, którą zbudowaliśmy w ramach tego projektu, przyczyni się do dalszego rozwoju badań, opracowywania komercyjnych rozwiązań oraz eliminacji zagrożenia, jakie stanowią oporne leki cytostatyczne”, podsumowuje Valiente.
Słowa kluczowe
RECOPHARMA, leki, ścieki, medycyna, ścieki szpitalne, system kanalizacyjny, oporne leki cytostatyczne, uzdatnianie wody, zanieczyszczenia farmaceutyczne
