Prace nad przyszłością badań polarnych
Działalność człowieka i wynikająca z niej postępująca zmiana klimatu powodują drastyczne zmiany w krajobrazie regionów podbiegunowych. Jak twierdzi Anneli Strobel, kierowniczka projektu EU-PolarNet 2, luki i braki w wiedzy wciąż stanowią poważny problem. „Choć dostrzegamy już oznaki tego, że punkty krytyczne mogły zostać przekroczone, nasza wiedza na temat ekosystemów podbiegunowych pozostaje zbyt niekompletna, aby było możliwe przewidzenie skali i tempa zmian”. Wykorzystując osiągnięcia oraz wnioski wypracowane w ramach projektu EU-PolarNet, zespół inicjatywy EU-PolarNet 2 koncentruje się na koordynacji badań, ustalaniu priorytetów i optymalizacji działań, a także budowaniem współpracy z interesariuszami, czego skutkiem ma być wypracowanie strategii i zaleceń politycznych oraz ustanowienie Europejskiego Biura ds. Koordynacji Polarnej (EPCO). Projekt objął swoim zasięgiem wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej i kraje stowarzyszone realizujące programy badań dotyczące obszarów podbiegunowych. Jednym z jego założeń jest koordynowanie sieci EU Polar Cluster, czyli finansowanych przez UE projektów badawczych dotyczących Arktyki i Antarktydy.
Badanie specyfiki biegunów
Jak uważa Strobel, w chwili obecnej ilość lodu morskiego wokół Antarktydy jest najmniejsza od czasu rozpoczęcia obserwacji satelitarnych tego obszaru. Spada też masa pokrywy lodowej, co przekłada się na wzrost poziomu mórz i prowadzi do zmian atmosferycznych i oceanicznych. Wszystkie te zmiany wywierają skutki gospodarcze i geopolityczne - powstają dzięki nim nowe arktyczne szlaki żeglugowe i wzrasta wydobycie zasobów, jednak nie odbywa się to bez uszczerbku dla lokalnych społeczności i ludności rdzennej. W nadzorowany przez Radę Ekspertów proces wspólnego wyznaczania oraz opracowywania kluczowych priorytetów badawczych zaangażowało się szerokie grono interesariuszy. Obejmował on interdyscyplinarne warsztaty łączące ich z właścicielami praw, w tym lokalnymi rybakami, hodowcami reniferów oraz myśliwymi. Jednym z rezultatów tych prac było opracowanie apelu dotyczącego poszerzania wiedzy naukowej na temat konsekwencji zmieniającego się rozmieszczenia gatunków polarnych, przede wszystkim zaś wpływu tego zjawiska na dostępność żywności i siedliska, a także na dobrostan zwierząt i ludzi. Założeniem tych prac jest wspieranie ocen ryzyka i wyznaczanie strategii. „Opracowanie strategii przystosowania musi uwzględniać międzynarodowe dyskusje i debaty, a także negocjacje dotyczące ochrony i zrównoważonego zarządzania, w których konieczne będzie wysłuchanie głosów przedstawicieli przemysłu i społeczności lokalnych”, dodaje Strobel. Wyniki tych konsultacji wpłyną również na wieloletni proces planowania czwartej edycji Międzynarodowej Konferencji na temat Planowania Badań Arktycznych.
Ośrodek kompleksowej obsługi badań polarnych
Jednym z kluczowych narzędzi współpracy opracowanych w ramach projektu jest platforma Catalyst, która gromadzi informacje o zasobach europejskiej społeczności badawczej zajmującej się biegunami, a także najnowsze doniesienia, ogłoszenia wydarzeń, informacje o grupach badawczych oraz oferty pracy. Platforma obejmuje także forum dyskusyjne i moderowane forum, którego uczestnicy dzielą się najlepszymi praktykami. Wspomagająca koordynację platforma zostanie rozbudowana o szereg dodatkowych narzędzi, nad którymi trwają obecnie prace. Obejmą między innymi webinaria, biuletyny i narzędzia dla interesariuszy. W ramach projektu zespół opracował także katalog międzynarodowych i krajowych programów badań oraz źródeł finansowania. Opublikowana w ramach inicjatywy biała księga zawiera również szereg zaleceń dotyczących wsparcia rozwoju zrównoważonego, w pełni zintegrowanego systemu obserwacji polarnych. „Realizacja wszystkich tych działań pozwoli na zebranie wiedzy na temat zmian zachodzących w regionach podbiegunowych i przekazanie jej decydentom. Większe uznanie dla nauki i zrozumienie wpływu tych zmian na społeczeństwo pozwoli na podejmowanie decyzji opartych na danych i faktach. Przegląd możliwości uzyskania finansowania i dostępnych programów pozwoli skuteczniej alokować zasoby”, zauważa Strobel.
Globalne zobowiązania, zrównoważony rozwój
Choć skupieni wokół projektu badacze realizują obecnie prace w ramach Porozumienia w sprawie badań naukowych nad Oceanem Atlantyckim i innowacji, opracowane wyniki zostały już uwzględnione w planach działań dotyczących Antarktydy i Arktyki w ramach Dekady Nauk o Oceanie ONZ na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Dodatkowo rezultaty badań wpisują się w realizację innych międzynarodowych zobowiązań Unii Europejskiej. Najważniejszym rezultatem prac w ramach inicjatywy EU-PolarNet 2 może jednak okazać się utworzenie EPCO. „Po tym, jak Europejska Rada Polarna zgodziła się być gospodarzem instytucji, a do tego rozpoczęły się dyskusje na temat finansowania, planujemy start na początek 2025 roku”, mówi Strobel. Główne obszary działań obejmą koordynację działań klastra EU Polar Cluster i obserwacji, współpracę z krajowymi agencjami finansującymi i programami badawczymi, a także dalsze zarządzanie platformą Catalyst.
Słowa kluczowe
EU-PolarNet 2, polarny, lód, zmiana klimatu, rdzenny, Antarktyda, Arktyka, badania naukowe