Jak supernowa z 1604 roku zmieniła oblicze astronomii
Pewnego październikowego dnia 1604 roku nocne niebo nagle rozświetliła niezwykła jasność – a wraz z nią rozgorzała nowa debata naukowa. „Chociaż dziś już wiemy, że była to jasność spowodowana przez umierającą gwiazdę, zwaną supernową, w tamtym czasie panowało przekonanie, że były to narodziny nowej gwiazdy”, mówi Matteo Cosci, pracownik naukowy włoskiego Uniwersytetu Ca’ Foscari w Wenecji. Jak wyjaśnia Cosci, przekonanie to rzucało bezpośrednie wyzwanie przyjętej doktrynie, ustanowionej jeszcze przez Arystotelesa, zgodnie z którą gwiazdy miały trwałą naturę, a niebiosa były niezmienne. „Pomiary wykazały, że nowy obiekt znajdował się poza sferą Księżyca, a zatem był częścią nieba, w związku z czym – zgodnie z kosmologią Arystotelesa – jego istnienie było czymś niemożliwym”, dodaje. Nie trzeba było długo czekać na wytyczenie pola walki, na którym osobistości takie jak Galileusz czy Kepler opowiadały się za nowym paradygmatem w astronomii. Ale jak dokładnie przebiegała ta debata i kto w niej uczestniczył? Cosci postanowił znaleźć odpowiedź na to pytanie w ramach finansowanego przez Unię Europejską projektu SN1604. „Chcieliśmy zrozumieć, w jaki sposób te niemal zapomniane obserwacje obiektu określanego jako »stella nova«, mające miejsce w 1604 roku, przyczyniły się do odrzucenia wielowiekowego ptolemejsko-arystotelesowskiego poglądu na kosmos”, wyjaśnia Cosci.
Dwa dzieła napisane przez Galileusza pod pseudonimem
Prace w ramach projektu, który otrzymał wsparcie z działań „Maria Skłodowska-Curie”, rozpoczęto od analizy zachowanych zapisów dotyczących tego zjawiska. Naukowcy przeprowadzili badanie ze szczególnym uwzględnieniem dwóch najbardziej zasłużonych obserwatorów nieba tamtych czasów – Galileusza i Keplera. Po intensywnych i systematycznych badaniach archiwalnych zespół projektu był w stanie przypisać Galileuszowi dwie stworzone pod pseudonimem prace opisujące wydarzenie z 1604 roku. „Obie prace zostały opublikowane po zaobserwowaniu nowego zjawiska astronomicznego, kiedy Galileusz nauczał matematyki w Padwie i przeciwstawiał się wielu swoim oponentom hołdującym poglądom Arystotelesa”, zauważa Cosci. Rzekomym autorem pierwszego i krótszego opracowania był Astolfo Arnerio Marchiano, natomiast drugi, dłuższy utwór został opublikowany pod nazwiskiem Alimberta Mauriego. Skoro wiadomo, że istniało też trzecie dzieło napisane przez Galileusza pod pseudonimem, obecnie dysponujemy trzema opracowaniami oferującymi unikalny wgląd w narodziny nowej gwiazdy w 1604 roku. Wiemy na przykład, że Galileusz dokładnie wiedział, w którym miejscu i jaki obiekt zamierza obserwować, jeszcze zanim po raz pierwszy wycelował swój teleskop w niebo.
Długa lista prac na temat supernowej 1604
Cosci twierdzi, że te dwie prace Galileusza otwierają długą listę pomijanych opisów supernowej, które wciąż czekają na zbadanie. „Galaktyczna supernowa jest jednym z najrzadszych zjawisk w historii, a wydarzenie z 1604 roku było ostatnim tego typu, jakie można było zobaczyć gołym okiem”, wyjaśnia. „Nic więc dziwnego, że prawie każdy miał coś do powiedzenia na jej temat!” Cosci pracuje obecnie nad wydaniem krytycznym poświęconym wielu dokumentom dotyczącym supernowej z 1604 roku, a ponadto pisze monografię na temat Galileusza, a także obserwowanej przez niego supernowej. Planuje również przeprowadzić badanie porównawcze dotyczące różnych podejść przyjętych przez Galileusza i Keplera w odniesieniu do tego samego zjawiska astronomicznego. Wreszcie, chciałby zbadać ponowną adaptację i zanik arystotelizmu w XVII wieku, co okazało się nieodwracalnym procesem, którego początków można się doszukiwać właśnie w niebiańskich rewelacjach z 1604 roku. „Nie wiemy, kiedy następna supernowa będzie widoczna gołym okiem”, dodaje Cosci. „Ale mam nadzieję, że kiedy to się stanie, zarówno naukowcy, jak i amatorzy będą mogli docenić bogatą w następstwa historię z 1604 roku, kiedy to nagła jasność rozświetliła niebiosa, doprowadzając do zmiany oblicza astronomii”.
Słowa kluczowe
SN1604, supernowa, Galileusz, Arystoteles, gwiazdy, kosmologia, Kepler
