Badania dynamiki społecznej wczesnych społeczeństw basenu Morza Śródziemnego dzięki starożytnemu DNA
Poznanie sposobu, w jaki wczesne społeczeństwa rolnicze zdołały skolonizować Europę, od dawna stanowi przedmiot fascynacji archeologów. Dzięki rozwoju analizy starożytnego DNA naukowcy mogą teraz badać nie tylko artefakty, ale także samych ludzi. Zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu NEOMATRIX(odnośnik otworzy się w nowym oknie) przyczynił się walnie do tej zmiany, rozwijając możliwości archeogenomiki w Turcji i nawiązując kontakty w całej Europie.
Śledzenie ekspansji neolitycznej dzięki DNA
Jak wyjaśnia Mehmet Somel, koordynator projektu NEOMATRIX z Uniwersytetu Technicznego Bliskiego Wschodu(odnośnik otworzy się w nowym oknie), starożytne DNA jest źródło nowych informacji na temat „ludzkiej organizacji społecznej i mobilności w jej różnych formach”. W przypadku ekspansji neolitycznej, której początek przypada na okres rozpoczynający się blisko 9 000 lat temu, analiza DNA wykazała, że istotną rolę odgrywała zarówno mobilność, jak i adaptacja kulturowa. W niektórych przypadkach społeczności rolnicze częściowo wyparły lokalnych myśliwych oraz zbieraczy. W wielu innych przypadkach to społeczności myśliwsko-zbierackie przyjęły rolnictwo i wymieszały się z grupami napływowymi. Zmiany kulturowe odbywały się na wielu różnych polach. Dotychczas tego rodzaju wiedza na temat interakcji i mobilności była oparta jedynie na spekulacjach. Dziś starożytne DNA dostarcza bezpośrednich dowodów potwierdzających rozwój wczesnych społeczeństw Europy.
Rozwój wiedzy specjalistycznej w dziedzinie archeogenomiki
Zespół projektu NEOMATRIX zajął się również zagadnieniem koncentracji wiedzy archeogenomicznej w kilku zamożnych krajach. Jak zauważa Argyro Nafplioti, bioarcheolog z Grecji i jeden z partnerów projektu, rozwój potencjału badawczego Turcji i Grecji ma kluczowe znaczenie. Region Morza Egejskiego od dawna był tyglem kultur. „Dzięki wspólnym działaniom badawczym zrealizowanym w ramach projektu NEOMATRIX możemy szkolić nowe pokolenie badaczy zajmujących się archeogenomiką, którzy mają teraz możliwość szukania odpowiedzi na wiele zróżnicowanych pytań”, dodaje Somel. Kompetencje rozwijane w ramach projektu są już wykorzystywane do badania historii ludzkości, genetyki patogenów, a także w biologii konserwatorskiej i kryminalistyce.
Pokonywanie przeszkód związanych z DNA i komunikacją
Starożytne DNA ulega degradacji wraz z upływem czasu, szczególnie w bardzo ciepłym i wilgotnym klimacie, który występuje w basenie Morza Śródziemnego. Wiele szczątków zbadanych przez zespół projektu NEOMATRIX dostarczyło niewiele autentycznego materiału genetycznego. W celu rozwiązania tego problemu naukowcy ulepszyli protokoły laboratoryjne i opracowali metody obliczeniowe, aby odzyskać nawet małe fragmenty kodu DNA. Rozwój badań pomógł w maksymalizacji ilości danych pochodzących z delikatnych, zdegradowanych szczątków. Zespół położył także istotny nacisk na odpowiedzialną komunikację naukową. Według francuskiej archeogenetyczki Evy-Marii Geigl, jednej z partnerek projektu, błędne interpretacje badań starożytnego kodu genetycznego mogą podsycać genetyczny esencjalizm i wzmacniać szkodliwe stereotypy. Zespół projektu NEOMATRIX opowiada się za społecznie odpowiedzialnym prowadzeniem badań archeogenomicznych skoncentrowanych na istotnych zagadnieniach naukowych.
Badanie pokrewieństwa i organizacji społecznej
Projekt NEOMATRIX ujawnia organizację starożytnych społeczeństw. W neolitycznej Anatolii ludzie byli często chowani w obrębie domów, co umożliwiło badaczom ich rekonstrukcję. Dane genetyczne zgromadzone w Çatalhöyük, jednym z obszarów światowego dziedzictwa UNESCO, umożliwiły wykazanie, że członkowie gospodarstw domowych byli często spowinowaceni przez linię żeńską, co sugeruje, że praktyki skupione na mężczyznach nie były powszechne. Zdaniem tureckiego archeologa Çiğdema Atakumana, jednego z partnerów projektu, badania starożytnego DNA ujawniają różnorodne powiązania między dawnymi społeczeństwami. Zarówno tureckie, jak i francuskie zespoły odkryły ślady adopcji lub opieki nad dziećmi - genetycznie niespokrewnione osoby zostały pochowane razem, co sugeruje, że więzi pokrewieństwa nie zawsze opierały się wyłącznie na genach.
Nowi badacze, nowe pytania
Pomimo zakończenia prac w ramach projektu, pozostało po nim nowe pokolenie wykwalifikowanych badaczy archeogenomiki. „Dzięki projektowi NEOMATRIX wyszkoliliśmy pokolenie młodych naukowców, którzy teraz będą zakładać nowe laboratoria w Turcji i innych regionach, aby poszerzyć badania archeogenomiczne i wyjść poza tradycyjne ramy biologii ewolucyjnej”, wyjaśnia Anders Götherström, archeogenetyk i partner projektu ze Sztokholmu. Badacze pomogą rozszerzyć możliwości Europy w zakresie wysokiej jakości, społecznie odpowiedzialnych badań nad historią człowieka i biologią ewolucyjną.