Zrozumieć początki rolnictwa w Europie
Kraina jezior w północnej Grecji i południowych Bałkanach jest malowniczym regionem, który zaczyna się cieszyć coraz większą popularnością wśród turystów. Jest też obszarem, na którym znaleziono pierwsze ślady europejskiego rolnictwa pochodzące z neolitu. Jego historia, wraz z górzystym krajobrazem, zróżnicowanym klimatem i różnorodną roślinnością, czyni z tego obszaru idealne laboratorium do prowadzenia badań dotyczących przyrody i dostosowania wczesnych praktyk rolniczych do zróżnicowanych europejskich warunków. Jedną z takich inicjatyw badawczych jest finansowany ze środków Unii Europejskiej projekt EXPLO(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Zrozumienie pierwszych etapów adaptacji rolnictwa w Europie, a także różnorodności zasobów wykorzystywanych przez wczesnych rolników, oferuje wiele cennych wskazówek w kontekście zrównoważonego rolnictwa dziś i jutro – zarówno w Europie, jak i poza jej granicami”, wyjaśnia Albert Hafner, pracownik naukowy Instytutu Nauk Archeologicznych Uniwersytetu w Bernie(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Dendrochronologia w datowaniu prehistorycznych osad
Projekt, który otrzymał wsparcie ze strony Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), został uruchomiony z myślą o zbadaniu chronologii, ekologii i praktyk użytkowania gruntów pradawnych społeczności, które wprowadziły neolityczne rolnictwo na obszar górzystej krainy jezior. Ponadto naukowcy starali się określić związek między ówczesnymi warunkami środowiskowymi, w szczególności zmianami warunków klimatycznych, a wprowadzeniem rolnictwa w Europie. Aby osiągnąć te cele, zespół projektu postanowił wykorzystać dendrochronologię. Dendrochronologia jest naukową metodą datowania wydarzeń historycznych, zmian środowiskowych i znalezisk archeologicznych na podstawie analizy charakterystycznych wzorów przyrostów rocznych (słojów) drzew. „Jest to pierwszy raz, kiedy technika ta została wykorzystana do datowania prehistorycznych osad w Europie poza strefą alpejską”, zauważa Hafner.
Poprawa precyzji datowania stanowisk archeologicznych
Dzięki dendrochronologii i metodzie radiowęglowej oraz połączeniu różnorodnych umiejętności multidyscyplinarnego zespołu uczeni zdołali dokonać kilku ważnych odkryć. „Wybitnym osiągnięciem było datowanie bezwzględne greckiego neolitycznego stanowiska Dispilio na podstawie danych dotyczących wybuchu słonecznego w 5259 roku p.n.e.”, mówi Kostas Kotsakis, pracownik naukowy Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Owocem tego jest bardziej precyzyjne datowanie stanowisk archeologicznych w regionie – skalę obejmująca szerokie zakresy wynoszące 500–1 000 lat udało się zawęzić do kilku dziesięcioleci. „W przyszłości ta metodologia oparta na wykorzystaniu typologicznych porównań znalezisk z kontekstów datowanych metodą dendrochronologii znacząco poprawi chronologię prehistorycznych stanowisk w południowo-wschodniej Europie”, dodaje Kotsakis.
Dostosowanie praktyk rolniczych do lokalnych potrzeb
Do głównych osiągnięć projektu należy również ustalenie paleoekologicznego śladu najstarszych rolników i kontekstu środowiskowego pierwszych praktyk rolniczych w okresie naznaczonym zmianą klimatu. Bioarcheologia pozwoliła również na odkrycie różnorodności praktyk użytkowania gruntów przez pierwszych rolników, pokazując, w jaki sposób łączyli oni polowanie i rybołówstwo z uprawą roli i pasterstwem. „Był to mocno połączony ze sobą świat małych społeczności, które pokonywały lokalne wyzwania, aby dostosować nowe praktyki rolnicze importowane ze stepów zachodniej Azji w obliczu wyraźnej zmiany klimatu, jaka następowała 8 600–6 000 lat temu”, mówi Willy Tinner z Uniwersytetu w Bernie(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Wspólne badania łączące ponad granicami
Wprawdzie projekt EXPLO z powodzeniem dostarczył wielu nowych informacji na temat rozwoju pierwszych społeczeństw rolniczych w Europie, jednak prawdopodobnie jego największym osiągnięciem jest współpraca młodych naukowców z Albanii, Grecji, Macedonii Północnej, Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa. „Nasz projekt nie tylko połączył naukowców z tych wszystkich krajów, ale także wyposażył ich w nowe umiejętności, które mogą wykorzystać w przyszłej współpracy badawczej”, podsumowuje Amy Bogaard z Uniwersytetu Oksfordzkiego(odnośnik otworzy się w nowym oknie).