Rtęć stanowi zanieczyszczenie na skalę światową
Pierwsze dane wskazujące na zmiany stężenia rtęci w atmosferze uzyskano przy pomocy analizy chemicznej osadów z jezior, rdzeni lodowców i firnu, których próbki liczą ponad 30 lat. Na podstawie tych danych trudno jest jednak ustalić globalny trend. W kontekście tych ograniczeń uruchomiono unijny projekt GMOS (Global mercury observation system), w ramach którego powstała światowa sieć monitorowania rtęci. Obejmuje ona stacje naziemne, aparaturę zainstalowaną na statkach pływających po Pacyfiku i Atlantyku oraz instrumenty lotnicze pracujące w troposferze i stratosferze. Ponadto partnerzy projektu GMOS opracowali protokoły przesyłania danych dla zautomatyzowanych systemów pomiarowych. Łącząc dane ze stacji naziemnych oraz z instrumentów oceanograficznych i troposferycznych, uczeni byli w stanie stworzyć mapy rozmieszczenia czasowego i przestrzennego rtęci w powietrzu i w ekosystemach morskich. W bazie danych GMOS przechowuje się dane aktualne oraz historyczne, a ponadto jest ona na bieżąco uzupełniana o dane pochodzące z nowej sieci monitorowania. Zaktualizowane dane o emisji rtęci służą do oceny wzorców czasowych i przestrzennych stężenia rtęci w otoczeniu, związanego z produkcją energii i produkcją przemysłową. Co więcej, aby zapewnić precyzyjne dostrojenie parametrów prognozowania, w miarę pojawiania się nowych danych założenia modelu można na bieżąco porównywać z obserwacjami. Projekt GMOS koncentruje się na znaczeniu wykorzystania nowych danych do optymalizacji modeli i dokładnego przewidywania zmieniających się emisji rtęci, jak również reakcji ekosystemów w skalach od lokalnej aż do globalnej. Największe stężenie rtęci w atmosferze obecne jest w planetarnej warstwie granicznej, a mianowicie w tej części atmosfery, na którą bezpośrednio wpływa powierzchnia Ziemi. Dane dotyczące pionowego rozmieszczenia rtęci okazały się szczególnie użyteczne w przypadku potwierdzenia modeli transportu chemicznego. Bliska współpraca z uczestnikami ważnych międzynarodowych programów gwarantuje, że zarówno dane pochodzące z obserwacji, jak i modelu mają bezpośredni wpływ na przyjęcie odpowiednich ogólnoświatowych uregulowań prawnych. Projekt GMOS wniósł już istotny wkład naukowy w realizację programu ochrony środowiska ONZ (UNEP), mającego na celu stworzenie globalnego, prawnie wiążącego dokumentu dotyczącego rtęci. Rzetelne dane naukowe pochodzące z programu globalnego partnerstwa w dziedzinie rtęci w ramach UNEP oraz projektu GMOS wpłynęły na negocjacje dotyczące Konwencji Minamaty. Ten traktat, mający na celu ochronę ludzi i środowiska przed negatywnymi skutkami skażenia rtęcią, został podpisany w 2013 r. w Genewie w Szwajcarii.
Słowa kluczowe
Rtęć, polutant, GMOS, sieć monitoringu, program ochrony środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych, Minamata
