Średniowieczne przekłady z greki na język arabski a ciągłość tradycji filozoficznych
Wiadomo, że uczeni islamscy przetłumaczyli w średniowieczu ważne fragmenty dzieł filozofów greckich pochodzące z antyku i późnego antyku. Jeden z fragmentów, przypisywany Arystotelesowi i przełożony na arabski, w rzeczywistości pochodzi z Ennead Plotyna. Nazwane Teologią Arystotelesa dzieło pozostaje ważnym świadectwem wpływu filozofii greckiej na myśl arabską. W ramach finansowanego ze środków UE projektu GREEK INTO ARABIC (Greek into Arabic: Philosophical concepts and linguistic bridges) pracowano nad przygotowaniem krytycznego wydania Teologii Arystotelesa, wraz z przekładem, bieżącym komentarzem i dwujęzycznym indeksem. Celem prac było zachowanie struktury Teologii Arystotelesa, znacznie różniącej się od greckiego oryginału, aby ujawnić, w jaki sposób była ona czytana i rozumiana przez średniowiecznych filozofów arabskich. Zespół zebrał egzemplarze ponad 100 rękopisów, by przygotować publikację, która radykalnie poszerzałaby interpretację przekładów. Wymagało to przeprowadzenia na starożytnych tekstach szczegółowych badań wykorzystujących lingwistykę komputerową, a także badań leksykograficznych z zakresu studiów grecko-arabskich. Analizy komputerowe, których owocem jest aplikacja internetowa G2A służąca do porównywania tekstów greckich i ich arabskich tłumaczeń, są przykładem udanych prac pilotażowych w tej dziedzinie, natomiast zaawansowany technologicznie system obsługi danych został przystosowany do nowoczesnych aplikacji internetowych i wymagań nauk humanistycznych. Co ważne, opracowany system umożliwia zestawianie ze sobą tekstów greckich i arabskich w celu ułatwienia ich porównywania. Posiada także funkcję adnotacji przypominającą glosariusz oraz umożliwia syntetyczną ocenę przekładu, szczegółową analizę lingwistyczną oraz indeksowanie/wyszukiwanie. System może przydać się w przyszłych projektach badających przekłady greckich tekstów na język arabski. Ponadto, zespół opracował leksykon grecki i arabski, czyli słownik arabskich tłumaczeń greckich źródłowych tekstów filozoficznych i naukowych. Internetowy leksykon udostępnia narzędzia i techniki umożliwiające wizualizację wyników badań i zapytań, w tym także łatwą w obsłudze funkcję eksportowania, pozwalającą na pobieranie lub wysyłanie pocztą elektroniczną wyników wyszukiwania. Krytyczne wydanie Teologii Arystotelesa, system G2A oraz leksykon będą nieocenioną pomocą w dalszych badaniach i pracach redakcyjnych nad arabskimi przekładami tekstów greckich.
Słowa kluczowe
Arabski, starożytna greka, tłumaczenia, filozofia, nauki humanistyczne, lingwistyka komputerowa
