Rozwój roślin okrytonasiennych a ekspansja ssaków
Ssaki i dinozaury ewoluowały mniej więcej w tym samym czasie, jednak te drugie dominowały na Ziemi przez 200 milionów lat, podczas gdy populacja tych pierwszych pozostawała niewielka i nie zagrażała populacji dinozaurów. Ogólnie przyjętym wyjaśnieniem tego stanu rzeczy jest teoria mówiąca, że obecność dinozaurów tłumiła ewolucję ssaków poprzez drapieżnictwo i rywalizację o nisze. W ramach finansowanego z funduszy UE projektu MDKPAD (The radiation of modern mammals: Release from dinosaur incumbency or response to environmental change?) przyjrzano się innej teorii. Alternatywne wyjaśnienie koncentrowało się na rozwoju roślin okrytonasiennych, zwanych również okrytozalążkowymi, podczas ostatnich 10 milionów lat panowania dinozaurów. Rośliny okrytonasienne zaczęły w tym okresie tworzyć własne mikrosiedliska, co skutkowało wzrostem złożoności szaty roślinnej kojarzonej z dominacją ssaków. Uczeni sprawdzili, czy to właśnie zmiany w obrębie siedlisk roślin okrytonasiennych – a nie wymarcie dinozaurów – mogły doprowadzić do ekspansji ssaków. Aby zbadać wspomnianą teorię, naukowcy postanowili ustalić, czy wraz ze zmianami zachodzącymi z siedliskach zmieniło się również zachowanie ssaków. Zasadnicze pytanie dotyczyło tego, czy zmiany roślinności miały związek ze zmianą trybu życia ssaków, które ze zwierząt prowadzących głównie naziemny tryb życia stały się przede wszystkim mieszkańcami drzew. Dane niezbędne do uzyskania odpowiedzi na to pytanie pochodziły z analizy anatomicznej skamieniałych szkieletów ssaków żyjących w późnej kredzie. Badacze sfotografowali budowę anatomiczną współczesnych ssaków o znanym trybie życia oraz budowę anatomiczną szkieletów zachowanych w formie skamielin, zwracając szczególną uwagę na strukturę stawów. Analiza statystyczna 84 grup ssaków wykazała, że budowa anatomiczna odzwierciedla ich zachowania. Wybrane grupy udało się z wystarczająco dużą pewnością podzielić na kategorie obejmujące zwierzęta przystosowane do prowadzenia naziemnego, mieszanego naziemno-nadrzewnego i wyłącznie nadrzewnego trybu życia. Ogół ssaków żyjących w późnej kredzie lub wczesnym kenozoiku (erze po wymarciu dinozaurów) stanowiły w większości zwierzęta naziemno-nadrzewne. Jednak w ciągu ostatnich 10 milionów lat okresu kredy pojawiło się kilka gatunków doskonale przystosowanych do życia w koronach drzew. Wyniki przeprowadzonych badań odpowiadają rezultatom uzyskanym przez inne zespoły badawcze, wykazując zmiany w zakresie preferencji żywieniowych. Zarówno dane zgromadzone w drodze analiz szkieletów, jak i uzębienia dowodzą przemian o charakterze ekologicznym korelujących ze zmianami roślinności. Aby podzielić się zdobytą wiedzą uczestnicy projektu nawiązali kontakt z innymi europejskimi uczonymi i studentami. Zespół nadzorował prace studentów studiów wyższych pierwszego i drugiego stopnia, jednocześnie prowadząc formalną i nieformalną działalność dydaktyczną. Osiągnięcia inicjatywy MDKPAD wykazały zmiany zachodzące u kilku gatunków ssaków żyjących w późnej kredzie, najprawdopodobniej związane ze zmieniającą się złożonością szaty roślinnej. Przed naukowcami stoi teraz wyzwanie potwierdzenia, czy związek ten rzeczywiście odpowiada za ekspansję ssaków po wymarciu dinozaurów.
Słowa kluczowe
Ssaki, dinozaury, zmiany roślinności, złożoność siedlisk, MDKPAD, rośliny okrytonasienne
