Środowisko działania osmańskich/tureckich firm
Imperium Osmańskie, z którego powstała współczesna Turcja, istniało – w tej czy innej formie – przez ponad 600 lat. Relacje mieszkańców Imperium Osmańskiego oraz współczesnych Turków z pozostałymi narodami Europy, również te gospodarcze, od zawsze były dość trudne. W ramach finansowanego ze środków UE projektu EVOBUSORG (Evolution of business organizations in the European periphery: Ottoman Empire and Turkish Republic, 1850-1950) przeanalizowano rozwój działalności biznesowej w tym kraju w ujęciu historycznym. Zespół przyjrzał się skutkom instytucjonalnego wyboru postaci organizacji prawnej oraz wyzwaniom, z jakimi musiały zmierzyć się firmy, które zwlekały z dostosowaniem się do zupełnie innych realiów prawnych i organizacyjnych obowiązujących w tureckim środowisku biznesowym. Na pierwszym etapie projektu zgromadzono obszerne i kwantyfikowalne dane historyczne na temat firm osmańskich i tureckich udostępnione badaczom przez współczesne archiwa. Dokonano też transkrypcji dokumentów zapisanych alfabetem arabskim na współczesny język turecki. Spośród zebranych danych wybrano te dotyczące rejestracji działalności biznesowej, sektora rynkowego oraz wielkości kapitału początkowego. Kluczowymi parametrami wykorzystanymi do analizy statystycznej były wskaźnik intensywności powstawania firm oraz prawdopodobieństwo ich przetrwania na rynku. Następnie zespół skupił się na mechanizmach powstawania i ewolucji firm. Zbadano związki między ekonomią polityczną, procesami transplantacji prawa oraz działalnością biznesową. Zauważono, że początkowy wzrost liczby rejestrowanych firm (w latach 1914 – 1929) był częściowo spowodowany rządowymi próbami stworzenia tzw. „narodowej burżuazji”. Wzrost ten można również tłumaczyć oddolnymi wysiłkami lokalnymi zmierzającymi do wykluczenia obcokrajowców i ludności niemuzułmańskiej z handlu. Zespół EVOBUSORG dodatkowo stwierdził, że silny wpływ na powstawanie firm posiadających osobowość prawną miały instytucje pół-polityczne, które pomagały tworzyć sieci zapewniające dostęp do połączonego kapitału i sprawujące patronat polityczny. Nie bez znaczenia było też wprowadzenie podatku majątkowego, który z założenia miał osłabić środowiska niemuzułmańskie, a w efekcie doprowadził do wyniszczenia firm i regresu gospodarczego. Główne sformułowane wnioski mają dwojaki charakter. Z jednej strony okazało się, że nie da się przeprowadzić skutecznej reformy prawa bez wiedzy z zakresu ekonomii politycznej. Z drugiej jednak działania polityczne dotyczące głęboko zakorzenionych interesów należy analizować z uwzględnieniem mniejszości zdolnej do poparcia lub zablokowania reform prawnych i innych zmian. Projekt pozwolił też na nowo zinterpretować pomijane dotąd aspekty związane z działalnością firm osmańskich oraz historią gospodarki. Rezultaty projektu EVOBUSORG z pewnością zostaną wykorzystane podczas debat akademickich na temat zacofania gospodarczego Bliskiego Wschodu.
Słowa kluczowe
Osmański, firmy tureckie, niemuzułmanie, EVOBUSORG, peryferia Europy
