Raport OECD identyfikuje opcje polityczne w zakresie promowania cyfrowych publikacji naukowych
W raporcie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) przedstawiono szereg propozycji politycznych i inicjatyw, które, według autorów raportu, mogą doprowadzić do rozszerzenia zakresu dostarczania informacji naukowo-technicznych w postaci cyfrowej. Raport został przygotowany przez zespół roboczy OECD ds. gospodarki informacyjnej (WPIE) jako część szerszych badań nad cyfrową zawartością udostępnianą w sieciach szerokopasmowych, również obejmującą muzykę, gry komputerowe online i usługi mobilne związane z dostarczaniem treści. Autorzy raportu uznają dwojakie znaczenie wydawania publikacji naukowych, zarówno w rozpowszechnianiu wiedzy naukowej służącej stymulowaniu wzrostu gospodarczego i dalszych badań, oraz jako istotnej działalności gospodarczej. Aby uzmysłowić odbiorcom wielkość sektora, w raporcie stwierdza się, że w 2004 r. w USA przychody brutto z publikacji naukowych wyniosły między 7 a 11 mld USD w porównaniu z 14 mld USD uzyskanymi w branży nagrań dźwiękowych i wydawnictw muzycznych. Analiza obejmuje publikacje naukowe, techniczne, medyczne i humanistyczne, czasopisma, publikacje informacyjne, naukowe bazy danych oraz wydawnictwa akademickie, jak również niektóre dziedziny wydawnictw specjalistycznych. Choć autorzy raportu zauważają, że branża publikacji naukowych przoduje w dostarczaniu materiałów w postaci cyfrowej (z około 75 procentami czasopism naukowych dostępnych online w 2003 r.), to również stwierdzają, że niektóre osiągnięcia w zakresie technologii cyfrowej mogą stać w sprzeczności z pewnymi dotychczasowymi praktykami i modelami biznesowymi. - Kluczową kwestią jest pytanie, czy istnieją nowe możliwości zastosowań systemów komunikacji naukowej w lepszy sposób służące naukowcom [i] pozwalające na przekazywanie i rozpowszechnianie rezultatów badań wśród użytkowników - piszą autorzy. Z analizy wynika jeden pewny wniosek mówiący, że cyfrowe publikacje stwarzają znaczące wyzwania dla branży. Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) w branży wydawniczej "są to technologie trwałe, które usprawniają działanie już istniejących produktów i modeli biznesowych, jak i technologie rewolucyjne, które [...] zmieniają sposób funkcjonowania branż", na przykład poprzez burzenie dotychczasowych modeli uzyskiwania dochodów, tworzenie nowych modeli biznesowych oraz zmianę relacji z użytkownikiem. Według raportu, po przeanalizowaniu trzech głównych powstających modeli biznesowych w zakresie cyfrowego dostarczania materiałów - zbiorczego pakietu tytułów, za które płaci subskrybent ("zakup konsorcyjny" - "Big Deal"), wydawania materiałów na zasadach "open access", finansowanego przez autorów, oraz archiwów i repozytoriów instytucji dostępnych na zasadach "open access" - w najbliższej przyszłości prawdopodobnie "nastąpi okres eksperymentów z publikowaniem prac na zasadach "open access" z finansowaniem przez autorów w połączeniu z pojawieniem się różnego rodzaju rozwiązań łączonych opartych na mieszanym dostępie na podstawie abonamentu i różnych formach dostępu otwartego". Dalsze przewidywania zakładają jednak, że wszelkie zmiany w obecnym systemie czasopism naukowych i badań wykonywanych przez niezależnych ekspertów będą zależały od takich czynników, jak zmieniające się potrzeby badaczy oraz wpływ e-nauki, możliwości oferowane przez szybko rozwijające się technologie TIK oraz podstawowe cechy ekonomiczne informacji. Tym niemniej, mogą zaistnieć możliwości opracowania nowych systemów służących bardziej efektywnie naukowcom, osobom korzystającym z wyników badań i podmiotom finansującym badania, zwiększających zwrot z inwestycji w badania i rozwój oraz prowadzących do zwiększenia innowacyjności. W raporcie zidentyfikowano szereg dziedzin, w których rządy i inni interesariusze mogą pomóc w maksymalnym zwiększaniu takich możliwości. Na przykład, w raporcie podkreślono, że: - Zagadnieniem o zasadniczym znaczeniu jest dostęp do badań naukowych finansowanych ze środków publicznych i rządowych. Rządy mają duży potencjał w zakresie objęcia przywództwa w dostarczaniu treści cyfrowych i zapewniania szerszego dostępu do informacji naukowo-technicznych finansowanych ze środków publicznych. Rządy mają również rolę do spełnienia w zakresie oferowania szkoleń dotyczących niezbędnych umiejętności teleinformatycznych oraz powiązanych umiejętności biznesowych wspierających dostarczanie materiałów w formie cyfrowej, a przy założeniu gwałtownych zmian w technologiach i potrzebnych umiejętnościach, mogą być pożądane nowe strategie, partnerstwa i programy. Ponadto, w raporcie czytamy, że: "Dostarczenie materiałów w postaci cyfrowej i zapewnianie do nich dostępu można poprawić poprzez usuwanie barier i przeszkód za pomocą ograniczania różnic w regulacjach dotyczących treści cyfrowych i innych ich form". Znów jest to obszar, w którym krajowe władze muszą przejąć inicjatywę. Natomiast stowarzyszenia branżowe, towarzystwa naukowe oraz agencje badawcze finansowane z funduszy publicznych mogą dostarczać informacje na temat nowych osiągnięć w cyfrowych publikacjach naukowych poprzez, na przykład, wspieranie analiz przypadków, przeprowadzanie badań nad powstającymi modelami biznesowymi oraz rozpowszechnianie informacji wśród usługodawców i użytkowników cyfrowych treści naukowych. Autorzy raportu stwierdzają na zakończenie, że połączenie inicjatyw informacyjnych, działań kreujących możliwości i ułatwienia może wspierać stały rozwój trwałych modeli biznesowych w zakresie dostarczania materiałów w postaci cyfrowej, rozszerzających dostęp do informacji naukowo-technicznych, podnoszących skuteczność badań i zwiększających zyski z podstawowych inwestycji publicznych w badania i rozwój.