Europejski projekt bada ekspansję obcych roślin inwazyjnych
W ramach projektu "Giant Alien" finansowanego przez UE badane są przyczyny i mechanizmy rozprzestrzeniania się barszczu olbrzymiego i jego skutków na wegetację miejscowych roślin w Europie i na Kaukazie. Ostatecznym celem jest opracowanie zintegrowanej strategii zarządzania umożliwiającej kontrolę tej i innych obcych roślin inwazyjnych. Heracleum mantegazzianum, nazwany od imienia mitycznego Herkulesa z powodu swoich ogromnych rozmiarów dochodzących do około trzech metrów, powszechnie znany jest jako "barszcz olbrzymi". Wygląda na to, że dzięki jego nieustępliwej i inwazyjnej naturze, pozbycie się tego nieznośnego chwastu może okazać się równie trudne jak wykonanie jednej z dwunastu prac zleconych do wykonania greckiemu herosowi. Należący do rodziny pietruszkowatych, pierwotnie rosnący w górach Kaukazu i południowo-zachodniej Azji, barszcz został przywieziony do Europy jako dekoracyjna rzadka roślina ogrodowa. Inwazyjna natura tego gatunku spowodowała, że wkrótce stał się on chwastem, a obecnie jest uznawany za poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej flory i fauny w wielu miejscach jego występowania w Europie. Roślina ta ma duże liście, które dają tyle cienia, że niewiele innych roślin może rosnąć wokół niej. W konsekwencji, gdy jesienią barszcz olbrzymi obumiera, duże połacie ziemi są ogołocone i dochodzi do erozji. Barszcz rozmnaża się przez rozsiewanie nasion, pojedyncza roślina produkuje ich do 100 000. Zanim zakiełkują, nasiona mogą przetrwać dłużej niż siedem lat. - Ma on znaczący potencjał inwazyjny. Ponadto, skuteczne rozmnażanie powoduje, że ten gatunek jest niezwykle trudny do opanowania i wytrzebienia - wyjaśnia Petr Pyšek z Instytutu Botanicznego Czeskiej Akademii Nauk będącej partnerem projektu. Ponadto, rozmnażające się skupiska barszczu olbrzymiego w obszarach miejskich i podmiejskich stwarzają coraz większe zagrożenie dla zdrowia publicznego: jej przezroczyste wodniste soki zawierają toksyny, które uczulają skórę na promieniowanie ultrafioletowe. Kontakt skóry z sokiem tej rośliny, a następnie wystawienie naskórka na światło słoneczne powoduje fotodermatozę prowadzącą do bolesnych pęcherzy oparzeniowych, które mogą przerodzić się w purpurowe lub ciemne blizny. To niekwestionowany fakt, że barszcz olbrzymi i inne obce rośliny inwazyjne mogą stać się problemem. Ale jak dotąd nie znaleziono żadnego trwałego rozwiązania powstrzymującego rozprzestrzenianie się i zapobiegającego inwazjom tej rośliny w przyszłości. Co więcej, wraz z globalizacją i rozwojem światowego handlu rośnie ryzyko, że nowe rośliny - tak zwane neofity - będą dalej rozprzestrzeniać się w UE i doprowadzą do braku równowagi w starych ekosystemach. Aby zapobiec tej sytuacji, osiem uniwersytetów i instytutów badawczych z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Danii, Czech, Łotwy i Szwajcarii połączyło swoje wysiłki i w styczniu 2002 r. powołało projekt "Giant Alien". Jest on finansowany w ramach programu "energia, ochrona środowiska i zrównoważony rozwój" będącego częścią piątego programu ramowego (5. PR) Komisji Europejskiej. Partnerzy projektu wspólnie zajmują się wszystkimi aspektami dotyczącymi Heracleum mantegazzianum, ze szczególnym uwzględnieniem biologii, ekologii, zarządzania i kontroli, jak również opracowania najlepszych praktyk na podstawie badań dotyczących obcych roślin inwazyjnych. Ogólnym celem projektu jest więc opracowanie zintegrowanej strategii zarządzania, która obejmuje skuteczne, praktyczne i trwałe środki kontrolowania obcych roślin nierolniczych. Zapewni to ogólną strategię kontroli w celu ochrony różnorodności biologicznej w Europie przed coraz poważniejszym zagrożeniem innymi gatunkami inwazyjnymi. Oprócz skutecznej kontroli wspomnianego gatunku, zostanie opracowana koncepcja służąca jako szablon, za pomocą którego można będzie sprawować nadzór nad pozostałymi egzotycznymi gatunkami bądź zapobiegać osiąganiu przez nie inwazyjnego stadium rozwojowego. Aby osiągnąć ten ogólny cel, w ramach projektu rozwijana jest wszechstronna baza wiedzy o H. Mantegazzianum, uwzględniająca genetykę, taksonomię, biologię i ekologię, z myślą o dogłębnym poznaniu cyklu życiowego, dynamiki populacji, bionomii nasion i doboru, płodności i odradzania się. Aby poznać czasową dynamikę inwazji, zarówno w skali lokalnej, jak i kontynentalnej, naukowcy wykorzystują modele komputerowe. Trudno jest zebrać dane doświadczalne w okresie odpowiednim dla danej skali czasowej. W ten sposób obrazowane są kluczowe procesy zachodzące w systemach ekologicznych, a poprzez opracowanie modelu odpowiedniego do opisywania dynamiki inwazji roślin istnieje możliwość poznania dynamiki populacji barszczu olbrzymiego oraz strategii i potencjału inwazji tej rośliny. W ten sposób można więc przewidzieć rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych. Nana Nehrbaß z Centrum Badań nad Środowiskiem (UFZ) przy Uniwersytecie w Lipsku w Niemczech, będącym kolejnym partnerem projektu, bada rozprzestrzenianie się barszczu olbrzymiego, koncentrując się na czynnikach, które temu rozprzestrzenianiu sprzyjają bądź je hamują. - Główną drogą rozprzestrzeniania się roślinności są struktury liniowe, takie jak rzeki i drogi. Nasiona są przenoszone wzdłuż nich w wodzie bądź za pośrednictwem kół pojazdów - stwierdza. Korzystając z komputera, Nana Nehrbaß analizuje zdjęcia lotnicze w celu zbadania rozprzestrzeniania się rośliny, z myślą o opracowaniu modeli komputerowych umożliwiających przewidywanie ekspansji gatunków inwazyjnych. Obecne modele opracowane w ramach projektu uwzględniają już czynniki lokalne, takie jak zagospodarowanie gruntu czy przebieg dróg. Inny aspekt projektu koncentruje się na poszukiwaniu i ocenie potencjalnych biologicznych środków kontroli na terytorium pochodzenia H. Mantegazzianum, w celu ich ewentualnego wykorzystania w przyszłości w Europie. Proces obejmuje analizę ryzyka i korzyści, ocenę istniejących europejskich wytycznych w zakresie importu organizmów egzotycznych i sporządzenie planu wdrożenia. W projekcie "Giant Alien" badane są również obecne metody kontroli mechanicznej i chemicznej wraz z możliwymi środkami ograniczania i zapobiegania dalszej ekspansji H. mantegazzianum i innych obcych chwastów inwazyjnych. Rozwiązania radykalne przewidują koszenie i wykopywanie korzeni - oczywiście tylko przy użyciu ubioru ochronnego obejmującego rękawice oraz osłonę oczu i ust. Nana Nehrbaß w swojej pracy doktorskiej sugeruje jednak znacznie prostsze rozwiązanie, które jest już wprowadzane w krajach skandynawskich. - Duży odsetek lokalnego potencjału rozprzestrzeniania roślin jest determinowany przez istnienie ugorów. Na obszarach, gdzie duża cześć łąk i pól nie może być wykorzystywana, barszcz olbrzymi rozprzestrzenia się łatwo. Najlepszym środkiem kontrolnym jest zatem rolnicze wykorzystanie gruntów lub wypasanie. Naukowcy mają nadzieję, że będą mogli opracować prognozy dla innych migrujących gatunków w przyszłości przy użyciu modeli komputerowych, a cała wiedza i doświadczenie zdobyte w związku z projektem zostanie ujęte w zbiorze wytycznych dotyczących najlepszych praktyk i zintegrowanej strategii kontroli, a następnie rozpowszechnione w Europie.
Kraje
Niemcy