Nowe narzędzia do zwalczania oszustw naukowych
Niewłaściwe postępowanie badawcze to zjawisko mające wiele aspektów, stąd trudno jest ocenić pełny zasięg jego występowania. Niemniej jednak, ma ono znaczący, negatywny wpływ gospodarczy, finansowy, personalny i społeczny, który odczuwają poszczególne osoby i instytucje. Odbija się on także na badaniach, nauce i relacjach między środowiskiem naukowym, a społeczeństwem. Finansowany przez UE projekt DEFORM podjął się tego zagadnienia od strony audytowej, zmieniając cel stosowania obecnie wykorzystywanych w audytach narzędzi oceny ryzyka. Badanie oceniało społeczne i ekonomiczne koszty niewłaściwego postępowania badawczego, wykorzystując różne podejścia analityczne i proponując metody mające potencjalnie sygnalizować występowanie oszukańczego zachowania. Podjęte prace ujawniły silne zależności między postrzeganiem występowania niewłaściwego zachowania badawczego, a jego faktycznym występowaniem, a także niedociągnięcia systemów prawnych i systemów monitorowania oraz braki instytucjonalne i strukturalne. Te z kolei, łączą się dalej z presją zabezpieczenia środków finansowych, szybkiego dostarczania mierzalnych wyników i warunkami pracy naukowców. Jednak najważniejsze jest napięcie między tym, co badania i nauka obiecują lub czego się od nich oczekuje, a co mogą dostarczyć. Jest to swego rodzaju narzucenie nauce pewnych obietnic, które na instytucjach badawczych i naukowcach wywiera dużą presję tworzenia lub sprzyjania warunkom sprzyjającym niewłaściwemu postępowaniu badawczemu lub oszustwom naukowym. Projekt ujawnił, że w kwestii systemów analiz finansowych, które kładą nacisk na maksymalizację zysków i dewaluują praktyki honorowe, środki zachęcające do oszustw są nieodłączną częścią wykorzystywanych obecnie systemów wyceny wartości. Dlatego nieustannie obserwuje się potencjał dla istnienia oszustw i niewłaściwego zachowania badawczego. Jednym z analizowanych przypadków była głośna sprawa sfałszowanych danych dotyczących emisyjności samochodów z silnikami diesla marki Volkswagen. W tym przypadku skończyło się wyrokami sądowymi dla niektórych kierowników wyższego szczebla i miliardowymi grzywnami. Koszty ryzyka Badacze wysnuli przypuszczenie, że analizowanie obietnic może być sposobem oceny ryzyka wystąpienia oszustwa. Badania prowadzone w projekcie DEFORM opierały się przede wszystkim na założeniu, że niewłaściwe zachowanie badawcze bierze się z napięcia między obiecanymi rezultatami, a trudnościami w ich dostarczeniu. Ta koncepcja ma zastosowanie zarówno do przedsiębiorstw, jak i badaczy indywidualnych czujących presję opublikowania wyników i oceniono ją w odniesieniu do kwestii indywidualnych, instytucjonalnych i strukturalnych. Projekt DEFORM umożliwił opracowanie dwóch modeli (odgórnego i oddolnego), z których każdy wykorzystywał ugruntowane ekonomiczne koncepcje analiz produktywności i wyceny. Kluczową zmienną jest koszt ryzyka. Modele te przewidują, że skoro jest możliwe oszacowanie jego wartości, musi być także możliwe oszacowanie wartości braku ryzyka. Nowa terminologia rachunkowości finansowej „Jeśli chcemy ograniczyć występowanie oszustw, konieczne jest zidentyfikowanie potencjalnego kosztu oszustwa dla ogólnego bilansu”, mówi starsza badaczka projektu DEFORM, Caroline Gans Combe. Ostatecznie, w ramach projektu DEFORM zaproponowano dodanie nowego terminu do rachunku zysków i strat: wycena uniknięcia ryzyka. Badacze zasugerowali włączenie tego terminu do przyszłych norm księgowych. W ten sposób finansiści, audytorzy i ubezpieczyciele zyskaliby użyteczny wskaźnik. W kolejnym etapie naukowcy pracujący w projekcie DEFORM planują dalszą walidację swoich modeli. Konsorcjum zmierzy się także z pozostałymi przeszkodami utrudniającymi ich wdrożenie i przyjęcie. W szczególności badacze będą pracować nad zmianą struktury administracyjno-regulacyjnej dla badań. Projekt proponuje bardziej przejrzyste sankcje i określenie kompetencji instytucjonalnych. Inicjatywa ta wymaga także jasnych wytycznych dotyczących odpowiedzialności, które przygotuje zespół projektu. Badacze planują lobbować za profesjonalizacją zarządzania badaniami naukowymi. Nowe koncepcje opracowane w ramach projektu DEFORM mogą umożliwić identyfikację przejawów oszustw naukowych. A przyszłe praktyki księgowe będą je mogły rutynowo wykrywać.
Słowa kluczowe
DEFORM, oszustwo, ryzyko, naukowe, koszt oszustwa, napięcia związane z obietnicami, narzucanie obietnic nauce, audytor, wycena uniknięcia ryzyka
