Aby utrzymać konkurencyjność, kraje nordyckie muszą naśladować politykę B+R UE - stwierdzają autorzy raportu
Globalizacja, postęp techniczny i zwiększona konkurencja ze strony wschodzących gospodarek wywierają presję na wszystkie kraje Europy, zmuszając je do bardziej intensywnego tworzenia wiedzy, przekształcania jej w innowacje i ogólnie do zwiększania konkurencyjności. Te nowe okoliczności wywołują niepokój nie tylko o kraje o słabszej pozycji, już w tej chwili z trudnością zmagające się z konkurencją ze strony swoich sąsiadów, ale również o bardziej konkurencyjne narody kontynentu. Kraje nordyckie, choć znajdują się na szczycie niemal wszystkich rankingów dotyczących badań i rozwoju (B+R) oraz innowacji, nie są wolne od nowych wyzwań i dlatego analizują działania, które należy podjąć w celu utrzymania swojej pozycji. "Kraje nordyckie są generalnie poważnymi inwestorami w badania w stosunku do [wielkości] populacji, ale w warunkach globalnych są na tyle małe, że nieustannie muszą pilnować, aby ich efektywność równoważyła wielkość", stwierdzają autorzy raportu pod tytułem "Building Nordic strength through more open R&D funding" ("Budowanie nordyckich atutów poprzez bardziej otwarte finansowanie B+R") zleconego przez Nordycką Radę Ministrów. Raport koncentruje się na kwestii ściślejszej współpracy na szczeblu nordyckim jako sposobie na utrzymanie konkurencyjności; jego autorzy zadają następujące pytania: "co się stanie, jeśli otworzymy wewnętrzne granice krajów nordyckich w dziedzinie finansowania badań" oraz "co się stanie, jeśli tego nie zrobimy". W ślad za stwierdzeniem, że kraje te powinny wzajemnie udostępnić sobie programy finansowania, autorzy raportu proponują możliwości realizacji tej koncepcji, poczynając od wzmocnienia potencjalnych instytucji koordynujących. W raporcie zasugerowano, że UE wyprzedza kraje nordyckie w podejmowaniu nowych globalnych wyzwań, i wyrażono uznanie dla sposobu, w jaki UE "wyznacza ambitne cele, zmienia sposób tworzenia polityki, na nowo definiuje swoją rolę wobec opracowywania polityki dotyczącej badań i innowacji na poziomie państw członkowskich oraz restrukturyzuje instrumenty finansowania". Tymczasem kraje nordyckie zachowują się pasywnie, stwierdzono w raporcie. "Arytmetyka wskazuje, że pojedyncze kraje znaczą obecnie mniej niż poprzednio i jest to szczególnie istotne w przypadku mniejszych krajów, takich jak kraje nordyckie, a tworzenie i osiąganie masy krytycznej w badaniach będzie w wielu dziedzinach zasadniczym warunkiem odgrywania znaczącej, międzynarodowej roli", czytamy w dokumencie. Według autorów raportu, odpowiedzią jest "połączona polityka badawcza i innowacyjna", zaobserwowana przez nich w UE. Przekonują oni, że można powielić projekty ERA-NET i platformy technologiczne, jak również podejście UE do rozdziału zasobów. Stwierdzają ponadto, że państwa członkowskie uznały znaczenie współpracy i w programach finansowania odchodzą od zasady odpowiedniego zwrotu inwestycji (juste retour). Autorzy oznamiają: "W coraz większym stopniu 'zasada Mateusza' (bogaci się bogacą, a biedni tracą to, co posiadają) będzie miała zastosowanie w unijnej współpracy. Narody nordyckie ignorują zachodzące zmiany na własne ryzyko." Jak radzą autorzy raportu, Nordycką Przestrzeń Badawczą i Innowacyjną (NORIA) można wzmocnić poprzez selektywne, wzajemne otwarcie krajowych programów B+R. "W zasadzie kraje nordyckie mogą w prosty sposób zdecydować o wzajemnym otwarciu programów finansowania B+R poprzez akceptację wniosków o finansowanie od osób ze wszystkich państw tego regionu. Nikt nie rozważa tego poważnie", czytamy dalej w raporcie. Zamiast tego przedstawiono trzy "bardziej realistyczne" warianty: - analiza potrzeb oraz planowanie realizowane wspólnie przez podmioty finansujące i innych interesariuszy w regionie, - równoległa, choć oddzielna publikacja zaproszeń do składania wniosków, - wspólne zaproszenia do składania wniosków finansowanych "ze wspólnej wirtualnej puli", tak aby podmioty finansujące wspierały wyłącznie swoich obywateli. Ostatecznie mogłoby to doprowadzić do powstania rzeczywistej wspólnej puli z pominięciem zasady juste retour. Autorzy raportu zauważają, że poszukując inspiracji w unijnych projektach ERA-NET kraje nordyckie, mające odmienne przepisy prawne, procedury administracyjne i terminy publikacji zaproszeń, mogą przezwyciężyć tego rodzaju przeszkody. "Zdobywanie doświadczenia i wprawy w rozwiązywaniu tych kwestii zapewni regionowi nordyckiemu przewagę w porównaniu z innymi przejawami współpracy wewnątrzunijnej, w których dobór geograficzny jest bardziej przypadkowy i za każdym razem zmieniają się partnerzy ", czytamy dalej. Dodatkowym utrudnieniem, które należy wyeliminować przed rozpoczęciem przez zainteresowane strony prac nad praktycznymi aspektami ściślejszej współpracy, są filary instytucjonalne regionu nordyckiego. NordForsk i NICe to instytucje, które obecnie odpowiadają za wdrożenie polityki dotyczącej badań i innowacji w regionie. Jednakże, według autorów raportu, te dwie instytucje mieszczą się w różnych ministerstwach, ich powiązania z "szeregowcami" na szczeblu krajowym są ograniczone, a "ich wzajemne kontakty wydają się być w dużej mierze sprowadzone do zajmowania wspólnego biura". Dlatego brakuje dobrej praktyki zarządzania badaniami i fakt ten wstrzymuje opracowanie całościowej polityki w dziedzinie badań i innowacji. W celu przezwyciężenia tej niedogodności, autorzy dokumentu proponują okresowe spotkania, stworzenie wspólnego sekretariatu i finansowanie oddolnych inicjatyw planistycznych. Sugerują również, aby Nordycka Rada Ministrów zapoczątkowała pilotażowy program zachęcający do podejmowania oddolnych inicjatyw w całym spektrum badań i innowacji. "Została już stworzona zasada finansowania badań z wykorzystaniem wspólnej puli środków ponad nordyckimi granicami i z pominięciem reguły juste retour. Naukowcy zagłosowali nogami, wyrażając swoje poparcie. Projekt umożliwi rozszerzenie tej zasady i pozwoli środowiskom badawczym i innowacyjnym na samodzielne identyfikowanie nordyckich mocnych stron oraz decydowanie o sensowności współpracy i współfinansowania na poziomie regionu", stwierdzają autorzy raportu.
Kraje
Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Szwecja