Mapa drogowa na najbliższe 20 lat europejskiej astronomii
W tym tygodniu partnerzy unijnego projektu ASTRONET (Koordynacja planowania strategicznego w obszarze europejskiej astronomii) przedstawili swoją mapę drogową infrastruktury, która ma w przyszłości służyć europejskiej astronomii. Mapa wyznacza priorytety badawcze na najbliższe 20 lat i przedstawia rentowne podejście do ich realizacji. Plan popierany jest przez astronomów z 28 państw członkowskich i stowarzyszonych z UE, i jest wyrazem zaawansowanej współpracy naukowej w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Ostatnie dekady to czas bezprecedensowych zmian w dziedzinie astronomii, a Europa stoi na czele najważniejszych projektów astronomicznych. Odkrycia o największym znaczeniu możliwe były dzięki takim instalacjom, jak Bardzo Duży Teleskop obsługiwany przez ESO (Europejskie Obserwatorium Południowe), Nordycki Teleskop Optyczny oraz Kosmiczny Teleskop Hubble'a (projekt prowadzony wspólnie przez Europejską Agencję Kosmiczną i NASA), by wymienić zaledwie kilka. "Wyzwanie, jakie stoi przed nami obecnie - czytamy w mapie - to konsolidacja i umocnienie tej pozycji na przyszłość." Mapa drogowa jest ukoronowaniem prac prowadzonych nad dokumentem "wizja nauki", przygotowanym w ramach ASTRONET w roku 2007, w którym przedstawiono ocenę najważniejszych wyzwań naukowych stojących przed astronomią. Podjęcie tych wyzwań wiąże się jednak z kosztami - aby wdrożyć w życie ten ambitny plan konieczne będzie zwiększenie funduszy o około 20%. Obecnie europejskie fundusze przeznaczane na astronomię szacuje się na około 2 mld EUR rocznie. Autorzy planu, owszem, brali koszty pod uwagę. Mapa drogowa nakreśla kompleksowy plan, który przewiduje koordynację krajowych i lokalnych inwestycji, a w niektórych przypadkach także i finansowanie spoza Europy w celu realizacji większych projektów. Mapa drogowa ASTRONET identyfikuje obszary, które wymagają udoskonalenia, jak większa dostępność laboratoriów i nowoczesnego sprzętu, a także większe zaangażowanie przedsiębiorstw europejskich w budowę instalacji. Co ważne, traktuje także o "[koordynacji] projektów kosmicznych z projektami naziemnymi w celu maksymalizacji korzyści naukowych uzyskiwanych z całości inwestycji". Wśród projektów określonych w mapie drogowej jako priorytetowe znalazły się Europejski "Extremely Large Telescope" - największy teleskop optyczny, jaki kiedykolwiek zbudowano; "Square-Kilometre Array" - ogromna sieć radioteleskopów; czterometrowy teleskop słoneczny; Sieć Teleskopów Czerenkowa (system specjalnych teleskopów optycznych do wykrywania promieniowania gamma wychodzącego z czarnych dziur); podwodny teleskop do wykrywania cząstek podatomowych; oraz dwie propozycje misji w celu zbadania planet Jupiter i Saturn wraz z ich satelitami. Dokument mówi także o potrzebie zachęcania studentów do podejmowania kariery naukowej w astronomii, ponieważ jest to konieczne, aby Europa mogła utrzymać swoją konkurencyjną pozycję w tej dziedzinie; stały dopływ wykwalifikowanych inżynierów i naukowców w długim przedziale czasu jest niezbędny, by zapewnić powodzenie przyszłych programów. Jak czytamy w raporcie: "filarem europejskiej astronomii pozostaną naukowcy i programy badawcze na wyższych uczelniach i w ośrodkach naukowych". Dlatego też raport sugeruje szereg działań na rzecz promowania w europejskich szkołach i uczelniach kariery zawodowej w nauce i dziedzinach technicznych. O mapie drogowej ASTRONET wydało swoją opinię ponad 60 wybranych ekspertów z całej Europy, a także wyraziła się o niej szersza społeczność naukowa. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się projekty wymagające finansowania na kwotę 10 mln EUR lub więcej z funduszy unijnych, o których decyzje finansowe podejmowane będą po roku 2008. W podsumowaniu raport mówi: "Realizacja mapy drogowej pozwoli utrzymać i wzmocnić rolę Europy w ogólnoświatowej astronomii w ramach realistycznych ograniczeń budżetowych". Projekt ASTRONET, który ruszył w 2005 r., otrzymując finansowanie z UE na kwotę 2,5 mln EUR, zakończy się we wrześniu 2009 r. Jest to jedna z sieci ERA, finansowana z Szóstego Programu Ramowego (6PR). Konsorcjum koordynowane jest przez Francuskie Państwowe Centrum Badań Naukowych (CNRS) i uczestniczy w nim 10 największych, europejskich instytucji naukowych, w tym ESO oraz Europejska Agencja Kosmiczna.