Czynnik X: odwrócenie chromosomów afrykańskich myszy pigmejskich
Zespół francuskich naukowców odkrył, że u gatunku afrykańskiej myszy normalny chromosom, który określa płeć jest odwrócony. Wyniki badań, które rzucą światło na sposób, w jaki odbywa się określanie płci u ssaków, zostały opublikowane w czasopiśmie Proceedings of the Royal Society B. Płeć ssaków zwykle określa chromosom Y. Jednak doświadczenia przeprowadzone przez zespół na afrykańskich myszach pigmejskich (M. minutoides), bliskich krewniaczkach myszy domowej - która jest podstawowym modelem myszy wykorzystywanym w biologii - wykazały, że w ich przypadku płeć jest określana przez chromosom X. Wspólna zasada określania płci ssaków jest prosta: chromosom XX oznacza samicę, a chromosom XY samca. Niemniej w niektórych przypadkach zasada jest łamana i występują nieprawidłowości chromosomalne, które zwykle doprowadzają do bezpłodności. Płeć jest określana w chromosomie Y przez pojedynczy gen zwany SRY (określający płeć region Y, ang. sex-determining region Y). Gen, który został odkryty w 1990 roku, jest początkiem procesu wykształcania się osobnika płci męskiej. Jego nieobecność uruchamia wykształcanie się jajników z gonad zarodka. Jednak nie wszystkie ssaki podlegają tej zasadzie. Wcześniej zidentyfikowano 7 przypadków, wszystkie wśród gryzoni, a wyniki nowych badań uzupełniają je o identyfikację afrykańskich myszy pigmejskich - pierwszego, nowego przypadku odwróconych chromosomów od 30 lat. Badając myszy naukowcy zauważyli, że od 74% do 100% samic jest nosicielami chromosomu XY. Przeprowadzili testy molekularne i cytogenetyczne, które wykazały, że odwrócenie chromosomu nie zostało wywołane mutacją genu SRY, tylko ułożeniem chromosomu X, które nie zostało jeszcze całkowicie poznane. Zespól zaobserwował, że u samic występowały dwa chromosomy X nie do odróżnienia pod względem morfologicznym - X i X'. Chromosom X' powiązano z samicami, które są nosicielami pary X'Y. To on jest nosicielem mutacji, powodującej odwrócenie płci. Zespół uznał za zaskakujący fakt, że nosicielem mutacji jest chromosom X a nie Y. Naukowcy stają teraz w obliczu kolejnego paradoksu: dlaczego myszy XY nie wyginęły w procesie naturalnej selekcji? Powstało wiele hipotez wyjaśniających i prowadzone są dalsze badania. Nieprawidłowości chromosomalne nie zostały jeszcze odpowiednio zbadane, a pogłębienie wiedzy na temat tego procesu będzie nieocenione w dalszym poznaniu zjawiska określania płci. Zespół stworzyli naukowcy z Institut des Sciences de l'Evolution, CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique), Institut de Génomique Fonctionnelle oraz IRD (Institut de Recherche pour le Développement).
Kraje
Francja