Kształtowanie postkolonialnej świadomości Europy
Wprawdzie Belgia, Francja i Portugalia już dawno utraciły swoje kolonie afrykańskie, ale skutki kolonizacji są nadal odczuwane w Europie. Dotyczy to w szczególności osób pochodzących z Algierii, Angoli, Republiki Zielonego Przylądka, Demokratycznej Republiki Konga, Republiki Gwinei Bissau, Mozambiku i Wysp Świętego Tomasza i Książęcej. Czy pamięć o czasach kolonialnych, przekazywana z pokolenia na pokolenie, nadal wywiera trwały wpływ na Europę? W jaki sposób wspomnienia z kolonialnej przeszłości kształtują społeczeństwo i przenikają do świata kultury? Poszukiwaniem odpowiedzi na te pytania zajął się zespół projektu MEMOIRS, finansowanego ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. „Projekt powstał z potrzeby zrozumienia wyzwań związanych z życiem w postkolonialnej Europie – wielokulturowym społeczeństwie, które nadal (co często nie jest oczywiste) żyje w cieniu pozornie zapomnianych imperiów”, mówi Margarida Calafate Ribeiro, kierowniczka projektu i starszy pracownik naukowy Centrum Badań Społecznych Uniwersytetu w Coimbrze. Celem naukowców było bliższe poznanie europejskich spadkobierców kolonialnej przeszłości, skupiając się na postpamięci dzieci i wnuków osób zaangażowanych w proces dekolonizacji oraz osób, na które dekolonizacja wywarła szczególny wpływ. Dzięki szeroko zakrojonym badaniom w terenie, wywiadom i analizom porównawczym naukowcy odkryli, że dla „dzieci imperiów” kolonializm nie jest jedynie duchem przeszłości, ale czymś, co definiuje współczesną Europę.
Część europejskiej historii
Podczas realizacji projektu naukowcy przeprowadzili ponad 160 wywiadów z potomkami (drugiego i trzeciego pokolenia) zarówno kolonizatorów, jak i kolonizowanych żyjących w Belgii, Francji i Portugalii. Przeanalizowali także ponad 200 przykładów twórczości artystycznej i ponad 300 produktów kultury, aby zrozumieć, w jaki sposób postpamięć wpływa na sztuki wizualne i widowiskowe, literaturę i kino. Podczas gdy wcześniejsze badania koncentrowały się na historiach osób, które żyły w czasach kolonialnych, projekt MEMOIRS jest jedną z pierwszych inicjatyw badawczych ukierunkowanych na lepsze poznanie dziedzictwa kolonialnego w czasach postkolonialnych. „Wywiady, które przeprowadziliśmy, były czymś więcej niż tylko gromadzeniem danych – były także okazją dla uczestników, by spojrzeli na siebie jako podmiot europejskich debat społecznych i politycznych”, wyjaśnia Ribeiro. „Podczas naszych rozmów zaczynali oni rozumieć, często po raz pierwszy w swoim życiu, w jaki sposób ponadnarodowa historia ich rodziny jest powiązana z historią Europy”. Dla artystów biorących udział w projekcie wywiady były okazją do krytycznej refleksji, wymiany pomysłów i rozwoju kreatywności. W wielu przypadkach różni artyści nawiązali nawet współpracę, żeby realizować projekty ukazujące znaczenie kolonialnej przeszłości w kształtowaniu postkolonialnej świadomości Europy.
Stały temat
Zespół projektu MEMOIRS zajmuje się nie tylko inicjowaniem ważnych debat na temat postkolonialnej tożsamości na uniwersytetach, w stowarzyszeniach czy w ośrodkach kultury. Ambicją naukowców jest także wpływanie na decyzje na szczeblu instytucjonalnym i politycznym. Na przykład wiele muzeów dostosowuje swoje zbiory w taki sposób, by lepiej odzwierciedlały postkolonialną tożsamość, a niektóre państwa (Belgia, Francja i Niemcy) coraz głośniej mówią o swojej odpowiedzialności za kolonialną przeszłość, często pełną przemocy. „Chcemy, by ten temat był cały czas obecny w polityce, społeczeństwie i kulturze – tylko w ten sposób uda się zapewnić, by postkolonialna narracja była postrzegana jako część współczesnej historii Europy”, dodaje Ribeiro. Aby osiągnąć ten cel, naukowcy współpracują z Fundacją Gulbenkiana we Francji i Portugalii, Muzeum Cywilizacji Europejskiej i Śródziemnomorskiej we Francji oraz Muzeum Afrykańskim w Belgii nad organizacją specjalnej wystawy, w której sztuki wizualne pozwolą na nowo zinterpretować dziedzictwo kolonialne w czasach postkolonialnych. Zespół projektu planuje także stworzyć bazę danych artystów postkolonialnych w Europie oraz prowadzić podcast oparty na przeprowadzonych wywiadach.
Słowa kluczowe
MEMOIRS, postkolonialny, kolonialny, dekolonizacja, kolonie afrykańskie, Belgia, Francja, Portugalia
