Futbol, fatwy, faszyzm – zaskakujące odkrycie na temat czynników wywołujących ekstremizm w Europie
W ciągu ostatnich dwudziestu lat radykalizacja urosła do rangi jednego z najważniejszych problemów natury politycznej. W Europie proces ten przyjmuje zwykle jedną z dwóch głównych form. Pierwszą z nich jest islamizm, a drugą skrajnie prawicowe ruchy, które zagrażają fundamentom naszych wielokulturowych i otwartych społeczeństw, a których popularność wzrosła w ciągu ostatnich pięciu lat. Grupy te prezentują zazwyczaj przeciwstawne poglądy, ale przejawiają wspólną skłonność do stosowania przemocy. W kwestii przyczyn rozwoju tych dwóch przeciwstawnych form radykalizacji nasza wiedza pozostaje niekompletna, a część obecnych założeń jest chybiona. „Stajemy przed problemem braku badań empirycznych nad środowiskami sprzyjającymi radykalizacji, nie mamy też wiedzy na temat tego, dlaczego większość funkcjonującej w nich młodzieży nie poddaje się temu procesowi”, wyjaśnia Hilary Pilkington, profesor socjologii na Uniwersytecie w Manchesterze i koordynatorka projektu DARE (Dialogue About Radicalisation and Equality). „Naszym celem stało się uzupełnienie tych luk w wiedzy, a jednocześnie wywarcie pewnego wpływu na debatę nad wzajemnymi oddziaływaniami procesów radykalizacji i ich skumulowanymi rezultatami”. W tym celu zespół projektu przeprowadził badania etnograficzne skrajnych środowisk prawicowych i islamistycznych. „W ramach 19 ukończonych badań przygotowaliśmy niemal 400 częściowo ustrukturyzowanych wywiadów z 369 młodymi ludźmi z 12 krajów. Wybraliśmy bardzo różne środowiska – od osadzonych przebywających we francuskim więzieniu po fanatycznych kibiców piłki nożnej w Polsce. W każdym przypadku powstało bogate i kompleksowe sprawozdanie”, mówi Pilkington. Projekt pokazuje, że nierówności społeczno-ekonomiczne nie stanowią wskaźnika pozwalającego na rzetelne wskazanie ryzyka radykalizacji. Jest ono uzależnione od kraju, ideologicznego rodzaju radykalizacji oraz jej formy – poznawczej lub behawioralnej.
Przemoc wyjątkiem od reguły
Osoby, z którymi przeprowadzono wywiady, rzadko postrzegały siebie jako ekstremistów. Opisywały jednak obie grupy oraz niektóre osoby z własnego środowiska jako zbyt radykalne, co potwierdza relacyjny charakter ekstremizmu. „Istotnym ustaleniem jest fakt, że dystansowanie się od ekstremizmu nie jest tylko pustą retoryką. Badani, z nielicznymi wyjątkami, odrzucali ideę wykorzystywania przemocy do osiągania celów politycznych”, dodaje Pilkington. „Choć zdecydowanie bronili swobody posiadania i wyrażania dowolnych poglądów, uważali, że narzucanie innym swojego zdania jest wyznacznikiem ekstremizmu”. W praktyce niewielu badanych przekroczyło granice brutalnego ekstremizmu. Pilkington wyjaśnia, że do radykalizacji dochodzi, „gdy obawy powiązane z negatywnymi doświadczeniami, takimi jak przekonanie o niesprawiedliwości lub byciu prześladowanym albo uciszanym, zaczynają być postrzegane jako zagrożenie dla istnienia grupy, do której należy dana osoba, co wymaga działań mających na celu ochronę tej grupy”. Do innych czynników sprawczych należy poczucie izolacji, odrębności i marginalizacji, które pojawia się, gdy osoba uznaje, że nie ma innych, alternatywnych sposobów na dochodzenie swoich roszczeń. Największa niespodzianką dla badaczy był chyba poziom otwartości na dialog, jaki demonstrowali badani. Pilkington uważa, że kwestia ta wymaga dalszej analizy – być może polityczny radykalizm i ekstremizm nie są tak jednoznacznie związane z twardym obstawaniem przy swoich poglądach i niechęcią do prowadzenia dialogu, jak sugeruje bieżąca literatura. W ciągu najbliższych kilku miesięcy zespół projektu DARE skupi się na opracowaniu dwóch zestawów narzędzi edukacyjnych, a także na przygotowaniu sprawozdań i pracy zbiorowej. Pilkington ma nadzieję, że dzięki nim radykalizacja postaw zostanie uznana za zjawisko społeczne, które nie ma charakteru związanego wyłącznie z bezpieczeństwem. Badaczka uważa, że młodzi ludzie powinni otrzymać możliwość odgrywania ważnych ról w ramach społecznych inicjatyw ukierunkowanych na walkę z nienawiścią i uprzedzeniami wszelkiego rodzaju.
Słowa kluczowe
DARE, radykalizacja, nierówność, skrajna prawica, islamizm, młodzież, prawica, faszyzm, piłka nożna
