Innowacje społeczne poprawiające sytuację regionów wiejskich w Europie
Na marginalizowanych obszarach wiejskich w Europie powszechnie odczuwa się słabość gospodarek regionalnych oraz skutki problemów z transportem, infrastrukturą i lokalami mieszkalnymi. Dodatkowym utrudnieniem jest starzenie się populacji, a obecnie również trudna sytuacja wynikająca ze zmian klimatu i zmian demograficznych. Szczególnie narażony jest region śródziemnomorski, z uwagi na dodatkową presję w postaci migracji obcokrajowców na obszary miejskie. Lokalne populacje coraz częściej porzucają niektóre tereny. Odwrócenie tego niepokojącego trendu jest głównym celem finansowanego ze środków UE projektu SIMRA (Social Innovation in Marginalised Rural Areas). Od 2016 roku konsorcjum projektu obejmujące 26 partnerów opracowuje kreatywne sposoby rozwiązania tego problemu. Partnerzy poszukują pomysłów na innowacje społeczne, które umożliwiłyby rewitalizację regionów wiejskich, szczególnie w basenie Morza Śródziemnego. „Sytuacja na niektórych obszarach wiejskich w regionie Morza Śródziemnego jest bardzo trudna”, opowiada Maria Nijnik z Instytutu im. Jamesa Huttona, koordynatorka naukowa projektu SIMRA. „W niektórych miejscach możemy zaobserwować porażkę mechanizmów rynkowych oraz instytucji państwowych. W związku z tym społeczeństwo obywatelskie nie miało innego wyboru, jak tylko przejąć wiodącą rolę w zakresie świadczenia usług, takich jak opieka nad dziećmi i opieka zdrowotna, edukacja i szkolenia oraz ochotnicza straż pożarna. Jednakże silne systemy i różne typy »nieformalnej solidarności« spowalniają promowanie innowacyjnych praktyk społecznych”. Innowacje w tym zakresie są z samej swej definicji odpowiedzią na problemy społeczne, którymi tradycyjnie nie zajmują się rynki ani istniejące instytucje publiczne. Ale w jaki sposób innowacje te przyczyniają się obecnie do pokonywania wyzwań, z którymi borykają się marginalizowane obszary wiejskie? Przed uruchomieniem projektu SIMRA nie było pewne, czy innowacje społeczne na tych obszarach dawały pożądane skutki i wywierały odpowiedni wpływ.
Możliwość działania zgodnie z (nowymi) zasadami
„W ramach projektu SIMRA pogłębiono zrozumienie innowacji społecznych oraz innowacyjnego zarządzania w rolnictwie, leśnictwie i rozwoju obszarów wiejskich. Dowiedzieliśmy się, jak rozwijać te sektory, aby zwiększać dobrobyt społeczeństwa. Ogólnie rzecz biorąc, opracowaliśmy nową wiedzę teoretyczną i kontekstową, stworzyliśmy odpowiednią definicję innowacji społecznych, a następnie wykorzystaliśmy je do oceny działań w terenie”, dodaje David Miller z Instytutu im. Jamesa Huttona, kierownik ds. zarządzania i administracji w projekcie SIMRA. Cały projekt opiera się na studiach przypadku. Partnerzy przeanalizowali 24 regiony oraz siedem innowacyjnych działań, aby zapewnić faktyczne rozwiązania wyzwań, którym stawia czoła ludność marginalizowanych obszarów wiejskich. Podejmowane tematy obejmowały na przykład gospodarkę leśną, rolnictwo społeczne, rozwój lokalny, energię, opiekę nad dziećmi i opiekę zdrowotną oraz tworzenie sieci kontaktów. Partnerzy z powodzeniem utworzyli systematyczny zbiór dowodów empirycznych obejmujących czynniki decydujące, procesy, wyniki i skutki związane z innowacjami społecznymi w Europie, Afryce Północnej i we francuskiej części Karaibów. Ale to jedynie wierzchołek góry lodowej. „Opracowaliśmy pierwszą przestrzenną bazę danych opisującą marginalizowane obszary wiejskie. Dodatkowo oferujemy też unikatową bazę danych obejmującą ponad 400 przykładów innowacji społecznych na obszarach wiejskich, z których 243 zostały w pełni zwalidowane przy udziale zainteresowanych stron i z wykorzystaniem definicji i kryteriów innowacji społecznych opracowanych w ramach projektu SIMRA”, wyjaśnia Miller. Cała wiedza zgromadzona przez partnerów posłuży jako podstawa dla opracowania polityk i najlepszych praktyk w nadchodzących latach. Niezaprzeczalnie dowodzi to faktu, że silny kapitał społeczny może faktycznie pozytywnie przyczynić się do rozwoju, zaś słaby zmniejsza zaangażowanie obywatelskie i utrudnia dobre zarządzanie. Transformacyjne innowacje społeczne to nie wybór, to konieczność. Ustawodawcy i praktycy chcący wdrożyć innowacje społeczne na obszarach wiejskich będą mogli skorzystać z pomocy w postaci opracowanych w ramach projektu zestawów zaleceń, podręcznika oceny oraz szkolenia. Tymczasem zespół projektu SIMRA będzie nadal współpracować z innowatorami społecznymi i wspierać ich inicjatywy, potencjalnie przyczyniając się do rozwoju społeczności stosujących praktyczne rozwiązania w zakresie innowacji społecznych.
Słowa kluczowe
SIMRA, innowacje społeczne, regiony wiejskie, rolnictwo, leśnictwo, baza danych