Wpływ uwarunkowań środowiskowych i społecznych na rozwój technologii żelaza w Iberii przed epoką rzymską
Żelazo pełniło istotną rolę już w prehistorycznych społecznościach Europy – kilka tysięcy lat przed rewolucją przemysłową. Celem projektu IBERIRON było lepsze zrozumienie procesów związanych z odkryciem, postrzeganiem, nauczaniem i rozwojem technologii żelaza w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Badanie to, realizowane przy wsparciu z działań „Maria Skłodowska-Curie”, przyczyni się do poszerzenia wiedzy na temat dawnych interakcji człowieka z jego środowiskiem oraz innymi ludźmi.
Techniki obróbki żelaza kształtują kulturę
Zespół projektu zajął się badaniem Półwyspu Iberyjskiego w późnej epoce żelaza (od VI do III wieku p.n.e.). Marc Gener-Moret, badacz realizujący projekt IBERIRON, wyjaśnia: „Jest to szczególnie interesujący przypadek, ponieważ Iberia była miejscem, gdzie spotkały się dwie tradycje techniczne odpowiedzialne za upowszechnienie technologii żelaza w basenie Morza Śródziemnego i w Europie: kultury orientalizujące (fenicka i grecka) i środkowoeuropejskie (halsztacka i lateńska)”. Ich wpływ doprowadził ostatecznie do powstania dwóch głównych grup kulturowych na półwyspie, odpowiednio Iberów i Celtyberów. Analizując ich technologię żelaza, zespół projektu IBERIRON zbadał, w jaki sposób technika obróbki tego metalu kształtowała świat tych ludów i jak była jednocześnie zależna od tego świata. Badaczom udało się zidentyfikować różne techniki obróbki charakterystyczne dla poszczególnych kultur i opisać użycie żelaza w wielu aspektach ówczesnego życia. Część zastosowań miała znaczenie praktyczne, takie jak zwiększanie efektywności i wytrzymałości broni (patrz miecz na zdjęciu powyżej), a inne – symboliczne, na przykład wytwarzanie czarnych elementów dekoracyjnych lub użycie artefaktów w rytuałach pogrzebowych.
Stal wysokowęglowa
Co najważniejsze, zespół odkrył ślady zamierzonej produkcji i wykorzystania stali wysokowęglowej w stopniu niedokumentowanym wcześniej na tym obszarze, co sugeruje, że był to rzadki i cenny materiał będący przedmiotem handlu. Wraz z tym odkryciem pojawiły się nowe pytania o mechanizmy sprawowania kontroli nad tym bogactwem, krytycznym z punktu widzenia produkcji broni i narzędzi. Równie interesujące są kwestie związane z zarządzaniem specjalistyczną wiedzą potrzebną do wytwarzania tego materiału, jej rozwojem i przekazywaniem. Zespół projektu IBERIRON opracował i wdrożył ponadto ścisłą metodykę gromadzenia wysokiej jakości danych technologicznych z badań wybranych przedmiotów żelaznych, które pochodzą ze stanowisk w Hiszpanii i Portugalii, a dziś są częścią zbiorów muzealnych. Naukowcy zastosowali specjalny proces, który ułatwił wydobywanie informacji z archeologicznych próbek żelaza, niezależnie od stopnia ich korozji. W tym celu zoptymalizowali protokoły badawcze poprzez wykorzystanie mikroskopii cyfrowej i analizy ilościowej opartej na skaningowej mikroskopii elektronowej / spektrometrii rentgenowskiej z dyspersją energii. „Przetestowaliśmy także użycie nieinwazyjnych, wysokoenergetycznych technik, takich jak dyfrakcja neutronowa, w przypadku prehistorycznych przedmiotów z żelaza”, dodaje Gener-Moret. Dzięki temu zespół mógł przeprowadzić badania nieniszczące ważnych okazów, których nigdy nie poddawano analizie. Odnosząc się do osiągnięć zespołu, Marcos Martinón-Torres, koordynator projektu, podsumowuje: „Naukowcy pracujący nad kilkoma projektami realizowanymi w Instytucie Badań Archeologicznych im. McDonalda starają się opisać różnice w rozwoju wielu technologii, które wynikają z uwarunkowań środowiskowych i społecznych w różnych częściach świata. Zastosowanie najnowocześniejszych technik naukowych pozwoliło zespołowi projektu IBERIRON znaleźć odpowiedź na część zadawanych przez nich pytań”.
Słowa kluczowe
IBERIRON, żelazo, Iberia, technologia żelaza, obróbka żelaza, prehistoryczny, stal wysokowęglowa, broń