Nowe spojrzenie na życie Romów w śródziemnomorskiej Europie
Historyczne reprezentacje romskiego życia w zachodniej części Morza Śródziemnego wydają się być wybiórcze, opierają się głównie na oficjalnych źródłach i dokumentacji. Często nie są one w stanie odpowiednio uchwycić bogactwa i różnorodności tego, jak naprawdę wyglądało życie wspólnotowe. Projekt MediterraneanGypsies, realizowany dzięki wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie”, miał na celu uzyskanie nowego spojrzenia na sposób, w jaki postrzegamy historię Romów.
Priorytetyzacja źródeł pierwotnych
Projekt koncentrował się na zagadnieniu mobilności Romów w trzech zachodnich obszarach Morza Śródziemnego – Andaluzji, na Sycylii i Sardynii – w XVI, XVII i na początku XVIII wieku. Jego założenia to osiągnięcie trzech kluczowych celów. Pierwszym z nich było przeciwstawienie się tradycyjnej diasporycznej reprezentacji Romów jako wiecznych podróżników. Drugim było udokumentowanie i przeanalizowanie ciągłości obecności Romów w zachodniej części Morza Śródziemnego. Wreszcie projekt starał się zrozumieć, w jaki sposób Romowie zachowywali swoją tożsamość etniczną, będąc jednocześnie częścią społeczeństwa hiszpańskiego i włoskiego. „Tradycyjne rekonstrukcje historyczne opierały się głównie na wykorzystaniu pewnych dokumentów instytucjonalnych”, wyjaśnia Massimo Aresu, stypendysta działania „Maria Skłodowska-Curie”, badacz wizytujący na Uniwersytecie w Leeds (Zjednoczone Królestwo). „Należą do nich królewskie zarządzenia i dekrety, postępowania synodalne i akty Inkwizycji. Wszystkie one raczej promują redukcyjną wizję społeczności romskiej”. Opierając się na swoich wcześniejszych badaniach, Aresu przeanalizował szerszy zakres źródeł pierwotnych, w większości niepublikowanych, od rejestrów celnych po akty notarialne i fundusze parafialne. Umożliwiło mu to zrekonstruowanie mapy ruchów jednostek, ich miejsc zamieszkania, a także rozszerzonych grup rodzinnych.
Część europejskiej historii
Badania te z powodzeniem pokazały, jak bardzo złożone były stosunki Romów z instytucjami świeckimi i religijnymi w rejonie Morza Śródziemnego między XVI a XVII wiekiem. „Te relacje rozszerzały się na sferę gospodarczą i społeczną”, mówi Aresu. „Na przykład zebrane dokumenty podkreślały znaczenie wydarzeń rytualnych, które wyznaczały życie religijne, w szczególności chrztów i małżeństw”. Były to ważne momenty, które potwierdzały przynależność Romów do lokalnych społeczności poprzez rozległą sieć powiązań, wymianę gospodarczą oraz interakcje i sojusze społeczne. Badania archiwalne ujawniły także jedną nieoczekiwaną i godną uwagi kategorię dokumentów: przepustki, formalnie przyznawane przywódcom romskim na Sycylii w XVI wieku. Pozwalały one Romom swobodnie podróżować, wbrew wprowadzonej w 1499 roku ustawie antyromskiej. „Odkrycia te świadczą o rozdźwięku, jaki istniał między oficjalnymi przepisami a ich faktycznym stosowaniem, a także o różnorodności kontekstów, w których działały grupy Romów”, zauważa Aresu. „Udało się nam również wykazać, że proces osiedlania się ludności romskiej w Andaluzji, na Sycylii i Sardynii był nie tylko diasporyczny, lecz stanowił też część szerszego krążenia śródziemnomorskiego”. Taka mobilność dotyczyła nie tylko Romów, lecz także innych grup społecznych, takich jak marynarze, żołnierze, kupcy, rzemieślnicy i pielgrzymi. Dokumenty świadczą o tym, że Romki były tkaczkami, przędzarkami, a nawet przedsiębiorczyniami, co podważa wizerunek cygańskiej wróżki i czarodziejki. Odkrycia sugerują wyraźnie, że większość rodzin romskich była w pełni akceptowana przez społeczności, z którymi wchodzili w interakcje i ostatecznie do których należeli. „To maluje inny obraz niż tradycyjne przedstawianie Romów jako grupy marginalnej, która nie należy do historii Europy”, mówi Aresu. „Mam nadzieję, że ta praca pomoże przeciwdziałać niektórym niepokojącym dyskursom antyromskim, które wciąż są obecne w niektórych częściach współczesnego społeczeństwa europejskiego”.
Słowa kluczowe
MediterraneanGypsies, Romowie, diasporyczny, Inkwizycja, etniczny, religijny, śródziemnomorski, pielgrzymi
