Neolityczne matki a przetrwanie gatunku ludzkiego
Końcówka epoki kamienia zwana okresem neolitycznym najczęściej kojarzona jest z przejściem człowieka od małych, koczowniczych plemion zbieracko-łowieckich do większych, bardziej zorganizowanych osad rolniczych. Okres ten charakteryzuje się także znacznym zwiększeniem płodności. „Pomimo wielu trudności i ryzyka związanych z porodem w okresie neolitycznym nastąpił duży wzrost populacji”, mówi Sofija Stefanovic, profesor antropologii fizycznej na Uniwersytecie w Belgradzie. „Chociaż rozwój cywilizacji nie byłby bez niego możliwy, wciąż nie wiemy, jakie czynniki przyczyniły się do tego wzrostu”. Dzięki wsparciu finansowanego przez UE projektu BIRTH Stefanovic wraz z jej zespołem naukowców starają się wypełnić tę lukę w wiedzy. „Opierając się na danych dotyczących znalezionych szczątków ludzkich, żywienia i czynników kulturowych, postanowiliśmy zbadać znaczny wzrost liczby urodzeń, który nastąpił między 10 000 a 5 000 r. p.n.e. na Bałkanach będących ważnym szlakiem dla neolityzacji Europy”, dodaje Stefanovic.
Prehistoryczne matki w centrum uwagi
Wspierany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych projekt miał za zadanie dostarczyć dowodów biologicznych dotyczących porodu w prehistorii oraz zbadać zmiany populacyjne z początku okresu neolitycznego w Europie. „Analiza szczątków bioarcheologicznych i symulacje komputerowe dostarczyły nam wielu ważnych informacji na temat wzrostu płodności w okresie neolitycznym w Europie”, wyjaśnia Stefanovic. „Ustaliliśmy między innymi, że przeciętna kobieta miała od 8 do 10 dzieci”. Co jednak stanowi o wyjątkowości tego projektu to jego skupienie na roli prehistorycznych matek. Na przykład badanie kostniwa u neolitycznych kobiet wykazało zwiększoną liczbę linii stresu. „Jest to nie tylko jeden z najwcześniejszych znanych wskaźników wzrostu płodności, ale również sugeruje on, że neolityczne kobiety doświadczały więcej stresu fizjologicznego niż ich mezolityczne przodkinie”, podkreśla Stefanovic.
Pokarm dla dzieci czynnikiem we wzroście płodności
Naukowcy badali także czynniki kulturowe i żywieniowe, które mogły przyczynić się do tego wzrostu płodności. „Neolityczne matki karmiły swoje dzieci kleikiem, prawdopodobnie na bazie mleka i zbóż, używając do tego starannie wykonanych łyżek ze zwierzęcych kości”, mówi Stefanovic. „Pozwoliło to matkom na wcześniejsze odstawienie niemowląt od piersi, co potwierdzają ślady zębów znalezione na łyżkach. A to z kolei mogło pozytywnie wpłynąć na płodność kobiet”. Stefanovic zauważa ponadto, że nowe pożywienie dla dzieci prawdopodobnie przyczyniło się do znacznego przekształcenia modelu rodziny, a nawet społeczeństwa. „Ograniczenie konieczności karmienia piersią sprawiło, że inni członkowie społeczności mogli pomagać w opiece nad dziećmi, dając kobietom więcej czasu na rodzenie kolejnego potomstwa”, mówi badaczka. „Jak zatem widzimy, pokarm dla dzieci w znacznym stopniu przyczynił się do zwiększonej płodności w neolitycznej Europie”.
Inspiracja dla innych naukowców
Projekt BIRTH nie tylko zaowocował wieloma ważnymi ustaleniami, ale także podniósł świadomość na temat niezwykle ważnej roli, jaką macierzyństwo odegrało w przetrwaniu człowieka. „Jestem dumna, że dzięki naszej pracy kwestia macierzyństwa w prehistorii słusznie znalazła się w centrum zainteresowania i nie jest już spychana na margines”, podsumowuje Stefanovic. „Mam nadzieję, że zainspiruje to także innych naukowców do uwzględniania w swoich badaniach perspektywy prehistorycznych matek”.
Słowa kluczowe
BIRTH, neolityczne, prehistoryczne, matki, wzrost populacji, epoka kamienia, płodność
