Zestaw narzędzi do integracji – wykorzystanie zróżnicowania na korzyść UE
Zróżnicowana integracja zapewnia państwom członkowskim elastyczność w zakresie szybkości i zakresu, w jakim przyjmują niektóre polityki UE. To narzędzie ułatwiające im wejście do wspólnoty. Zróżnicowanie to, znajdujące odzwierciedlenie w określeniach takich jak zmienna geometria, Europa wielu prędkości lub Europa à la carte, może przybierać różne formy i często okazywało się kontrowersyjne. Czy zróżnicowanie naprawdę napędza postęp integracji, czy raczej stanowi niewystarczające wyzwanie dla krnąbrnych państw? Finansowany przez UE projekt EU IDEA(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (EU Integration and Differentiation for Effectiveness and Accountability) ma dać lepszy wgląd w tę spolaryzowaną debatę i umożliwić przeprowadzenie oceny tego, jak wykorzystać najlepiej zróżnicowanie do zwiększenia skuteczności działania UE, podniesienia jej spójności i zwiększenia panującej w niej demokracji. „Zróżnicowanie jest postrzegane albo jako trucizna, albo jako panaceum dla UE. Rzeczywistość jest zupełnie inna”, mówi Nicoletta Pirozzi, przewodząca programowi „UE, polityka i instytucje” prowadzonemu przez Instytut Spraw Międzynarodowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (IAI) we Włoszech, gospodarza projektu. „Bardziej pomocne jest patrzenie na zróżnicowanie jako na zestaw narzędzi umożliwiających przyswojenie różnorodności, czy to przez duże, długoterminowe projekty, takie jak unia gospodarcza i walutowa(odnośnik otworzy się w nowym oknie), czy też w wyniku elastycznego radzenia sobie z kryzysami i rozbieżnościami politycznymi”. Zróżnicowanie nie jest z natury ani integracyjne, ani dezintegrujące, wyjaśnia Pirozzi: „Jest tym, czym uczynią je państwa członkowskie i organy UE, dlatego w równym stopniu tworzy pewne możliwości, jak i zagrożenia, a projekt EU IDEA ma na celu ich wskazanie i ocenę”. Dlatego zespół projektu koncentruje się na polityce i organizacyjnych formach różnicowania, badając procesy prowadzące do różnych modalności różnicowania, a także wdrażania tych form różnicowania.
Wspólne wartości
Zespół projektowy stara się określić, w jakim stopniu i jaka forma zróżnicowania sprzyja integracji europejskiej, a kiedy należy go unikać, aby zapobiec powstawaniu niespójności, napięć politycznych i dezintegracji. To ćwiczenie umożliwi im określenie jasnych celów i kryteriów udziału krajów w projektach zróżnicowanej integracji. Badacze przeprowadzą również przegląd roli instytucji unijnych w tym kontekście i zaproponują strategie podniesienia poziomu udziału obywateli. Zróżnicowanie jest jednym z mechanizmów stosowanych w UE od początku istnienia bloku. Jednym z najnowszych przykładów jest unia bankowa(odnośnik otworzy się w nowym oknie) zainicjowana w 2012 roku w odpowiedzi na kryzys finansowy. Ograniczony początkowo do strefy euro jednolity mechanizm nadzoru został od tego czasu rozszerzony na kraje spoza strefy wspólnej waluty – Bułgarię i Chorwację – na ich wniosek. W dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa kraje UE od dawna angażują się w szereg nieformalnych praktyk różnicowania, takich jak grupowanie regionalne, grupy kontaktowe i wiodące, a także różne inicjatywy obronne. „Kiedy zróżnicowana współpraca pozostaje w ramach wspólnych wartości i stanowiska UE, przynosi w dużej mierze pozytywne rezultaty”, zauważa Pirozzi, przywołując jako przykład negocjacje nuklearne z Iranem(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Utrzymanie spójności po Brexicie
Zróżnicowanie ma również wymiar zewnętrzny: rozszerzenie zasad, polityk i sposobów współpracy UE na kraje trzecie. Brexit to w tym kontekście zupełnie nowe zjawisko. „Brexit wyraźnie wpływa na istniejące sposoby różnicowania. Odkryliśmy, za pośrednictwem dedykowanych obserwacji Brexitu(odnośnik otworzy się w nowym oknie), że rzeczywistość Brexitu narzuca utwardzenie podejścia do krajów członkowskich i nieczłonkowskich, co jest wyraźnym przesłaniem dla obu grup, że członkostwo w Unii ma znaczenie”, zauważa Pirozzi. Wyniki prac prowadzonych w ramach projektu sugerują, że UE musi podkreślić swoją rolę jako swoistej ramy radzenia sobie z globalnymi wyzwaniami, których nie można skutecznie rozwiązać na poziomie krajowym, podsumowuje uczona.
