Zmiana klimatu zaostrza konflikty, nie stanowi jednak jeszcze ich przyczyny
Projekt CLIMSEC, współfinansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, przeprowadził analizy wielu ścieżek potencjalnie łączących zmienność klimatu z przemocą polityczną, skupiając się w szczególności na zagadnieniu bezpieczeństwa żywnościowego. Zagadnienie to obejmowało zarówno kwestię wpływu na dochody i możliwości utrzymania się na obszarach wiejskich, a także nagłe wzrosty cen żywności, które mogą wywołać niepokoje konsumentów w miastach. Jedno z kluczowych odkryć dotyczyło znaczenia kontekstu. Naukowcom udało się ustalić między innymi, że susze o podobnych cechach mogą mieć bardzo różne skutki w różnych społeczeństwach. Badacze stwierdzili, że niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, wykluczenie etnopolityczne i przemoc w ostatnich latach zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu w związku ze zmianą klimatu. „Warunki klimatyczne odgrywają ograniczoną rolę w kształtowaniu przemocy politycznej w porównaniu z najważniejszymi czynnikami politycznymi i społeczno-gospodarczymi. Ta charakterystyka zapewne ulegnie zmianie wraz z coraz częstszymi i bardziej dotkliwymi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi”, twierdzi Halvard Buhaug z Instytutu Badań nad Pokojem w Oslo, główny badacz projektu CLIMSEC. Niektóre wnioski i ustalenia projektu CLIMSEC zostały przytoczone w opisach koncepcji opracowanych na potrzeby niedawnych debat Rady Bezpieczeństwa ONZ na temat klimatu i bezpieczeństwa. Wnioski zespołu Buhauga trafiły także do szóstego Raportu IPCC – Międzyrządowego Zespołu ONZ ds. Zmian Klimatu. Co więcej, wyniki projektu zostały uwzględnione w debatach odbywających się w ministerstwie spraw zagranicznych Norwegii, która dołączyła niedawno do Rady Bezpieczeństwa ONZ. Podczas tych debat bezpieczeństwo klimatyczne zostało uznane za jedną z priorytetowych kwestii.
Związki przyczynowe i problemy z ich ustaleniem
Jednym z największych wyzwań, jakim stawiał czoła zespół projektu CLIMSEC, była próba uwzględnienia złożoności relacji między środowiskiem naturalnym i społeczeństwem a wrażliwością i konfliktem. Grupy społeczne nie rozpoczynają walki z powodu niesprzyjających temperatur – powodem wybuchu konfliktu są najczęściej istniejące nierówności, ograniczone środki finansowe lub marginalizacja polityczna. Wybuchowi przemocy często sprzyja dostęp do broni oraz odpowiedniej wiedzy, zwykle będący skutkiem niedawnych konfliktów. Choć projekt CLIMSEC obejmował swoim zasięgiem cały świat, otwarte źródła danych empirycznych wykorzystywane przez badaczy skupiały się przede wszystkim na Afryce Subsaharyjskiej, gdzie występują powszechne konflikty, a gospodarki tamtejszych krajów są w dużej mierze wrażliwe na zmiany środowiskowe. Wykorzystane przez badaczy źródła obejmowały dane na temat konfliktów opracowane w wyniku analizy informacji, dane społeczno-gospodarcze gromadzone przez organizacje statystyczne, w tym agencje ONZ, a także dane środowiskowe uzyskane w wyniku monitorowania pogody. W celu zapewnienia dodatkowego kontekstu, członkowie zespołu wykorzystali także dane z badań ludności Afrobarometer. „Uzupełniliśmy analizy na poziomie krajowym badaniami poszczególnych grup społecznych, co było źródłem dodatkowego kontekstu odnoszącego się do lokalnych warunków. Dzięki temu wydaliśmy szereg publikacji,” wyjaśnia Buhaug. Zespół odkrył, że zmienność klimatu wiąże się ze zwiększonym prawdopodobieństwem wzrostu częstotliwości konfliktów, jednak raczej nie stanowi ich bezpośredniej przyczyny. Może być także czynnikiem sprzyjającym przypadkom przemocy o charakterze lokalnym, takim jak spory o grunty – prawdopodobieństwo, że wywoła konflikt zbrojny na szeroką skalę wewnątrz państwa lub między państwami wciąż pozostaje niskie. W obu scenariuszach warunki klimatyczne wydają się drugorzędne w stosunku do dominujących warunków politycznych i społeczno-gospodarczych. Istnieje silniejszy związek między szybkim wzrostem cen żywności, a niepokojami społecznymi w miastach Globalnego Południa. „Musimy jednak być ostrożni w przypisywaniu winy pogodzie. Ceny żywności są wypadkową polityki krajowej, inflacji, spekulacji na rynkach, a także cen nawozów i usług transportowych”, dodaje Buhaug.
Prognozowanie kosztów ludzkich
W ramach projektu badacze wykorzystywali także narzędzia do prognozowania. Dzięki zastosowaniu techniki zwanej prognozowaniem poza określonym przedziałem czasowym, udało im się ustalić, że warunki klimatyczne nie przekładają się w dużym stopniu na dokładne przewidywania dotyczące przyszłych konfliktów zbrojnych lub ruchów migracyjnych. Badacze projektu CLIMSEC zbadali również wpływ skutków ryzyka konfliktu na rozwój społeczny w perspektywie długoterminowej, korzystając w tym celu z danych oceny wpływu zmian klimatu. Z ich ustaleń wynika, że do końca tego wieku, średnie globalne ryzyko konfliktu może być nawet czterokrotnie wyższe w przypadku realizacji pesymistycznych scenariuszy rozwoju, w porównaniu ze scenariuszami stawiającymi na zrównoważony rozwój. Co więcej, wzrost może być jeszcze większy, jeśli uwzględni się wpływ zmian klimatu – zespół skupia się obecnie na pracy nad tym zagadnieniem. „Nasze ustalenia podkreślają znaczenie, jakie dla decydentów ma trajektoria konfliktu w stosunku do skutków zmian klimatu. Zwykle badania skupiają się na odwrotnej zależności”, podsumowuje Buhaug.
Słowa kluczowe
CLIMSEC, konflikt, zmiana klimatu, zrównoważony rozwój, migracja, żywność, Afryka Subsaharyjska, przemoc, środki do życia, dochody
