Innowacyjne pudełko do zapobiegawczej ochrony dziedzictwa kulturowego
Najbardziej reprezentatywne dzieła sztuki ubiegłego stulecia, takie jak filmy, fotografia i plakaty, są zapisane na nośnikach celulozowych. Niestety jest to materiał niestabilny chemicznie, przez co duża część tego europejskiego dziedzictwa kulturowego może ulec zniszczeniu. Niestabilność ta utrudnia także długotrwałą konserwację innych dzieł sztuki z powodu rozkładu nitrocelulozy i uwalniania kwasu octowego z octanów celulozy – jest to zjawisko nazywane „zespołem octu”. Jego występowaniu sprzyja ciepło i wilgoć, powodujące rozkład octanu celulozy. Gdy klisza zaczyna się rozkładać, następuje rozpad na dwie główne substancje, które tworzyły materiał wyjściowy: celulozę i kwas octowy – dobrze znany nam składnik domowego octu, który nadaje mu charakterystyczny zapach i smak. Konserwatorzy stosują dwa podejścia przy planowaniu zabiegów mających na celu przedłużenie okresu użytkowania artefaktów kulturowych: prewencyjne lub pasywne oraz aktywne lub interwencyjne. Kiedy jednak pochodne celulozy i inne składniki filmów lub zdjęć zaczynają ulegać rozkładowi, nie można zapobiec, odwrócić lub zatrzymać tego procesu, a jedynie go zahamować lub spowolnić. Konserwacja inhibicyjna pochodnych celulozy polega na eliminowaniu czynników powodujących degradację, takich jak światło, tlen, kwasy, grzyby i wilgoć, zamrażanie, a także wszelkie produkty rozpadu przyspieszające rozkład.
Rozwiązanie zapobiegające degradacji obiektów dziedzictwa kulturowego i pozwalające na ich zachowanie
Aby zaradzić tym problemom, w ramach finansowanego przez UE projektu NEMOSINE opracowano modułowy system prewencyjnej konserwacji klisz celulozowych. „NEMOSINE ulepsza tradycyjne rozwiązania w zakresie przechowywania, takie jak przechowywanie w niskich temperaturach (poniżej 5 stopni Celsjusza), dzięki innowacyjnemu pudełku, które pozwala na zaoszczędzenie energii i wydłuża czas ochrony”, mówi koordynator projektu Carracedo Fernández. Inteligentne pudełko zawiera absorbent kwasu octowego oparty na metaloorganicznych materiałach szkieletowych w celu wychwytywania gazów uwalnianych przez kliszę oraz czujnika elektrochemicznego do monitorowania stężenia kwasu octowego wewnątrz pudełka. Inny czujnik zbiera dane o stanie otoczenia. „NEMOSINE wspomaga prewencyjną konserwację zbiorów filmowych i fotograficznych, tworząc model degradacji, który pozwala archiwom filmowym przewidzieć pogorszenie się stanu artefaktów dziedzictwa kulturowego”, tłumaczy Fernández. Wieloskalowe modele korelują sygnały czujników ze stopniem degradacji artefaktu opartego na pochodnych celulozy. Czujnik wysyła te dane do chmury, w której oprogramowanie przetwarza je wraz z danymi dotyczącymi wydzielanych gazów. Program ocenia stan zachowania materiału i alarmuje konserwatorów o sytuacjach zagrożenia, co pozwala na podjęcie odpowiednich decyzji konserwatorskich.
Konserwacja i przedłużanie życia artefaktów
W skład konsorcjum NEMOSINE wchodzi 23 partnerów z różnych krajów Europy. Nad stworzeniem tego innowacyjnego rozwiązania dla ochrony dzieł dziedzictwa kulturowego pracują wspólnie grupy badawcze, archiwa filmowe i partnerzy przemysłowi. Rozwiązanie przetestowano w środowisku operacyjnym. Wyniki były satysfakcjonujące, ale partnerzy zidentyfikowali pewne obszary wymagające poprawy. Konsorcjum planuje opracowanie wersji premium rozwiązania o ulepszonych parametrach. Nowo opracowane inteligentne pudełko powinno wesprzeć innowacyjność, kreatywność i wzrost gospodarczy w unijnym sektorze kultury, który obecnie zatrudnia 8,7 mln osób.
Słowa kluczowe
NEMOSINE, konserwacja, dziedzictwo kulturowe, pochodne celulozy, kwas octowy, klisze, zespół octu