Zrozumienie zagmatwanych struktur współczesnych przedsiębiorstw międzynarodowych
W ujęciu historycznym nauki polityczne opisywały relacje między państwem i rynkiem, które od zawsze pozostawały w stanie kruchej równowagi. Z jednej strony są bowiem przedsiębiorstwa, które starają się realizować interesy swoich akcjonariuszy. Z drugiej strony stoją rządy krajowe, które wprowadzają przepisy mające na celu zapewnienie, by firmy wytwarzały towary oraz oferowały usługi bez wyrządzania szkód ogółowi społeczeństwa. Globalizacja zmieniła jednak ten układ sił. „Pojawienie się na świecie międzynarodowych korporacji spowodowało powstanie przedsiębiorstw o obrotach porównywalnych z PKB wielu średnich państw”, zauważa Ronen Palan, badacz uczelni City University of London. Według Palana firmy te są odpowiedzialne aż za 33 % światowej produkcji oraz 49 % eksportu i oferują blisko 1/4 miejsc pracy na świecie. „Ze względu na to, że międzynarodowe korporacje są niezwykle złożone, nie jesteśmy w stanie analizować ich na podstawie tradycyjnych paradygmatów”, wyjaśnia. „W praktyce oznacza to, że stosunkowo niewielka liczba firm ma ogromny wpływ na światową gospodarkę. Co gorsza, wpływ ten jest w dużej mierze niekontrolowany”, dodaje badacz. Dzięki wsparciu finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu CORPLINK Palan pracuje nad stworzeniem nowego podejścia do zjawiska, które sam nazywa siłą arbitrażu. „Pojęcie siły arbitrażu opisuje możliwości organizacji w zakresie kształtowania ram gospodarki światowej w sposób korzystny dla ich własnych interesów”, wyjaśnia Palan.
Analizowanie i mapowanie kapitału
Ze względu na to, że dotychczas naukowcy zajmujący się politologią nie zbadali jeszcze zjawiska tego wpływu na gospodarkę, zespół projektu CORPLINK musiał zacząć od zera. W efekcie wypracowali podejście nazwane „equity mapping”, czyli analizowanie i mapowanie kapitału. „Opracowane podejście pozwala nam pokazać i dynamicznie zilustrować rozwój międzynarodowych korporacji na przestrzeni kolejnych lat, a także przenoszenie kapitału pomiędzy poszczególnymi częściami składowymi takich organizacji”, wyjaśnia Palan. W ramach projektu wspieranego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych powstało 200 takich analiz, obejmujących między innymi 100 największych spółek niefinansowych. „Nasze analizy posłużyły nam do lepszego zrozumienia celu oraz funkcjonowania złożonych struktur własnościowych tych firm”, dodaje Palan.
Narzędzia, które pozwolą rządom wrócić do gry
Po wyczerpującej analizie i niezliczonych rozmowach z prawnikami i księgowymi mapy kapitału przedsiębiorstw stały się nieco mniej zagmatwane. „Zaczęliśmy uświadamiać sobie sposób, w jaki złożone struktury organizacyjne przekładają się na sposoby przestrzegania lub unikania krajowych przepisów i regulacji, w tym przepisów podatkowych”, wyjaśnia Palan. Z czasem badacze doszli do wniosku, że pewne rodzaje struktur wykorzystywane w ramach organizacji służą określonym celom. „Międzynarodowe korporacje tworzą podmioty i spółki celowe po to, by unikać odpowiedzialności lub obniżać opodatkowanie”, wyjaśnia Palan. „Czasem jedyną funkcją tych spółek jest wyłącznie przekazywanie pewnej narracji przedsiębiorstwa na użytek rynku lub opinii publicznej”. Zaletą takiej struktury jest to, że umożliwia międzynarodowym korporacjom optymalizację cen i kosztów poprzez kontrolowanie kierunku inwestycji, dywidend i innych przepływów finansowych, jednak cały proces opiera się na wykorzystywaniu luk i niedopatrzeń w przepisach poszczególnych krajów. „Takie działania stały się jednym z najważniejszych elementów walki z konkurencją, a jednocześnie sprawiają, że współczesne międzynarodowe korporacje są podmiotami politycznymi w równym stopniu, co podmiotami gospodarczymi”, podsumowuje Palan. „Dzięki nowym ramom opracowanym w ramach projektu CORPLINK rządy państw mogą znaleźć się na lepszej pozycji i podjąć skuteczne działania mające na celu przeciwdziałanie tym zjawiskom”.
Słowa kluczowe
CORPLINK, przedsiębiorstwa międzynarodowe, korporacje międzynarodowe, gospodarka światowa, politologia, globalizacja, siła arbitrażu, mapowanie kapitału, opodatkowanie