Inteligentne narzędzia do ochrony naszego dziedzictwa kulturowego
Większość ludzi twierdzi, że gdy ważny artefakt dziedzictwa kulturowego trafia na wystawę lub na przechowanie do muzeum, jest w bezpiecznych rękach. Ale nawet gdy pozostają w bezpiecznych czterech ścianach i pod nadzorem ekspertów, przedmiotom tym zagrażają niestabilne warunki klimatyczne, światło czy wszelakie zanieczyszczenia. „Niektóre nowoczesne materiały opakowaniowe zawierają pochłaniacze zanieczyszczeń, ale są to w większości rozwiązania krótkoterminowe, które nie są w stanie zapewnić stabilności na dłuższy czas (ponad 50 lat), która jest obowiązkowym wymogiem w przypadku konserwacji przedmiotów dziedzictwa kulturowego”, mówi Piero Baglioni, profesor chemii fizycznej w Centrum Nauki o Koloidach i Powierzchniach (wł. Consorzio Interuniversitario per lo sviluppo dei Sistemi a Grande Interfase, CSGI) na Uniwersytecie Florenckim, ekspert w zakresie nowoczesnych technik konserwacji i restauracji dzieł sztuki.
Od konserwacji naprawczej do zapobiegawczej
Międzynarodowa Rada Muzeów – Komitet ds. Konserwacji rozróżnia trzy rodzaje konserwacji: konserwacja zapobiegawcza, konserwacja naprawcza i restauracja. O ile konserwacja zapobiegawcza ma na celu uniknięcie i zminimalizowanie przyszłego pogorszenia stanu, o tyle konserwacja naprawcza skupia się nad zatrzymaniem trwających procesów niszczenia. Restaurację przeprowadza się, gdy przedmiot uległ już poważnemu zniszczeniu. „Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że zasady i wiedzę, które zgromadziliśmy w ramach materiałów i materii miękkiej do konserwacji naprawczej, można łatwo wykorzystać do sformułowania zaawansowanych narzędzi do konserwacji zapobiegawczej”, mówi Baglioni, który koordynował finansowany ze środków UE projekt APACHE. Celem projektu było opracowanie praktycznych, łatwych w użyciu i niedrogich rozwiązań w zakresie konserwacji zapobiegawczej dla małych i średnich muzeów, galerii, magazynów i bibliotek. Projekt APACHE skupił się na dwóch aspektach konserwacji zapobiegawczej. Pierwszym z nich były rozwiązania w zakresie aktywnego pakowania i gablot wystawowych, których ogólnym celem było stworzenie stabilnego klimatu przy użyciu materiałów, które mają aktywny wpływ na zapakowane przedmioty i oddziałują na nie. Drugim były narzędzia w zakresie inteligentnego pakowania i gablot wystawowych. Obejmowało to m. in. narzędzia nadające opakowaniu dodatkową funkcję, takie jak czujniki monitorujące stan zapakowanego obiektu lub otaczającą go atmosferę. „Byliśmy zaskoczeni tym, jak dobrze niektóre stosunkowo proste materiały radziły sobie z pochłanianiem zanieczyszczeń lub regulacją temperatury i wilgotności względnej, czyli wszystkimi szkodliwymi czynnikami, które mają znaczenie w zapobiegawczej konserwacji dzieł sztuki i zbiorów”, mówi Baglioni.
Wpływ projektu
W ramach projektu powstało kilka patentów i znaków towarowych, a niektóre z jego najbardziej obiecujących rozwiązań trafiły już na rynek. W CSGI opracowano na przykład nowy, przyjazny dla środowiska pochłaniacz zanieczyszczeń. Oparty na oleju rycynowym i nieorganicznych nanocząsteczkach pochłaniacz jest już rozprowadzany na całym świecie. Kolejnym ważnym elementem projektu jest zrównoważony materiał pochodzenia biologicznego, który jest w stanie wyciągnąć z powietrza 400 % więcej lotnych związków organicznych (VOC) i zanieczyszczeń niż konkurencyjne materiały. Ta innowacja opracowana przez Uniwersytet Chalmersa jest produkowana przez spin-out badawczy Absorbi. Partner projektu, wzorcowa firma z sektora MŚP w zakresie rozwiązań konserwatorskich, ZFB, działająca od 1997 roku, opracowała inteligentne pudełko archiwalne. Według Baglioniego w ciągu 1–3 lat na rynek trafią kolejne produkty, w tym wielotorowe czujniki VOC i gabloty wystawowe wyposażone w nowe systemy filtrujące i narzędzia czujnikowe. „Ostatecznie uzyskaliśmy najlepszy wynik, jaki mogliśmy sobie wyobrazić”, podsumowuje Baglioni. „Opracowane w ramach projektu APACHE rozwiązania w zakresie konserwacji zapobiegawczej umożliwiają bezpieczną ekspozycję, transport i wykorzystanie potencjału szerokiej liczby artefaktów, pozwalając na przekazanie ich przyszłym pokoleniom i promując przemysł turystyczny”.
Słowa kluczowe
APACHE, konserwacja zapobiegawcza, artefakt, konserwacja naprawcza, gablota wystawowa, pochłaniacz zanieczyszczeń, VOC, opakowanie aktywne, opakowanie inteligentne, lotne związki organiczne
