Podążając śladami prehistorycznych kobiet, rozwiążemy zagadkę współczesnej nierówności płci
Choć antropolodzy od dawna zgłębiają kwestie dotyczące okoliczności, przyczyn i mechanizmów powstawania nierówności, nigdy nie udało im się znaleźć uniwersalnego wyjaśnienia. Wśród bardzo wielu elementów składających się na nierówności kluczowym czynnikiem wydają się być wzorce pokrewieństwa i zamieszkania. W wykształceniu się różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn kluczowe mogły stać się wzorce zamieszkania, ponieważ pewne specyficzne, skoncentrowane na mężczyznach praktyki takie jak patrylokalność mogły spowodować, że kobiety po odsunięciu od swoich rodzin w rezultacie stawały się bardziej podatne na męską dominację.
Archeologia gender łączy siły z chemią archeologiczną
Projekt WOMAM, wspierany w ramach działań „Maria Skłodowska-Curie”, koncentrował się na analizie związku między wzorcami zamieszkania a nierównością płci w etnograficznie udokumentowanych społeczeństwach przedpaństwowych, wykorzystując Półwysep Iberyjski jako studium przypadku. Naukowcy prześledzili w tym celu wzorce zamieszkania u ludów żyjących na Półwyspie Iberyjskim w okresie późnej prehistorii (ok. 5500–850 r. p.n.e.). Ich ostatecznym celem było ustalenie, czy społeczności zamieszkujące Półwysep Iberyjski w neolicie, chalkolicie i epoce brązu kierowały się zasadami patrylokalności czy matrylokalności oraz czy mobilność odgrywała główną rolę w pojawieniu się i rozwoju zjawiska nierównego traktowania ze względu na płeć. Zespół projektu WOMAM przeprowadził badanie wzorców mobilności i zamieszkania wśród dawnych ludów na podstawie wysokorozdzielczych analiz izotopów strontu (Sr) i tlenu (O) w ich szczątkach, co stanowi obiecującą metodę stosowaną we współczesnych badaniach archeologicznych.
Rzucenie światła na status kobiety w patrylokalnym świecie
W ramach prac prowadzonych w projekcie WOMAM poddano analizie wcześniejsze badania międzykulturowe oparte na danych z etnograficznie udokumentowanych społeczeństw przedpaństwowych, co wykazało wyraźny związek między wzorcami zamieszkania a nierównością płci. „Oznacza to, że gdy wzorce zamieszkania stawiają w centrum mężczyznę, status kobiety staje się niższy niż w przypadku wzorców zamieszkania zorientowanych na kobietę”, wyjaśnia Marta Cintas-Peña, która uzyskała stypendium podoktorskie na realizację projektu. „Nie musi to oznaczać korelacji, ale wskazuje na taką tendencję”. Chociaż projekt w znacznym stopniu przyczynił się do określenia wzorców zamieszkania w okresie późnej prehistorii na obszarze Półwyspu Iberyjskiego poprzez dostarczenie świeżych dowodów, zwłaszcza w postaci izotopów strontu pochodzących ze szczątków ludzkich z chalkolitu, nadal istnieją istotne braki w badaniach, głównie dotyczących epoki brązu. Jak wynika zarówno z kompilacji danych, jak i z przeprowadzonych nowych analiz, w okresie neolitu (ok. 5500–3200 r. p.n.e.) na Półwyspie Iberyjskim nie istniał unikalny wzorzec zamieszkania ani żadna tendencja do preferowania konkretnej formy czy praktyki zamieszkania. Jednak w chalkolicie (3200–2300 r. p.n.e.) wzrosła mobilność ludzi, a jako że kobiety wydają się być bardziej mobilne niż mężczyźni, może się to wiązać ze zjawiskiem bilokalności z tendencją do patrylokalności, zwłaszcza w tzw. megaosadach. Z kolei w epoce brązu (2300–850r. p.n.e.) nastąpił spadek mobilności, jednak dostępne dane są nadal na tyle skąpe, że nie można tworzyć uogólnień na temat ówczesnej sytuacji kobiet i mężczyzn. Mimo wszystko badania WOMAM znacząco przyczyniły się, między innymi, do zrozumienia procesów społecznych, które mogą prowadzić do powiększania się nierówności płci w danej społeczności. „W tym sensie wiedza na temat tego, jakie mechanizmy – w tym konkretne wzorce zamieszkania – sprzyjają powstawaniu różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn, zapewnia kluczowe argumenty podważające pogląd, według którego nierówność płci jest nieodłącznym elementem ludzkiego zachowania, a zatem jest »nieunikniona«”, zauważa Cintas-Peña. Zespół projektu przygotowuje obecnie zgłoszenie w odpowiedzi na zaproszenie do hiszpańskiego projektu krajowego, który pozwoli na kontynuację badań nad kwestiami mobilności i nierówności płci z wykorzystaniem analizy izotopów strontu, węgla i azotu, a także DNA i peptydów. Naukowcy mają nadzieję, że poszerzy to ich spojrzenie nie tylko na zjawisko nierówności płci, ale także na złożoność wczesnych społeczeństw zasiedlających Półwysep Iberyjski w IV i III tysiącleciu p.n.e.
Słowa kluczowe
WOMAM, Półwysep Iberyjski, nierówność płci, kobiety, wzorce zamieszkania, epoka brązu, mobilność, społeczeństwa przedpaństwowe
