Tolerancja: jedna z rzeczy, której wszyscy pragniemy
Termin „tolerancja” jest dziś odmieniany przez wszystkie przypadki i nie ulega wątpliwości, że stanowi koncepcję chętnie uznawaną na wszystkich szczeblach – krajowym, europejskim i organizacyjnym, co jest szczególnie widoczne w działaniach na rzecz różnorodności. Należy jednak zauważyć, że pomimo rzekomego uniwersalnego charakteru podlega ona również subiektywnej interpretacji. Jako jeden z filarów liberalnej demokracji, budowania pozytywnych stosunków międzygrupowych i codziennego życia – tolerancja jest czymś więcej niż tylko cierpliwym znoszeniem rzeczy, które aprobujemy. Chodzi raczej o dawanie przyzwolenia na rzeczy, które są dla nas trudne do zniesienia, jak zaznacza Maykel Verkuyten, profesor interdyscyplinarnych nauk społecznych na Uniwersytecie Utrechckim w Niderlandach i były dyrektor naukowy Europejskiego Centrum Badań nad Migracją i Stosunkami Etnicznymi.
Wytrzymałość w obliczu sporów
Finansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych projekt InTo, koordynowany przez Verkuytena, poświęcony był badaniu koncepcji tolerancji międzygrupowej, aby rzucić więcej światła na tolerancję, jej znaczenie, definicję i sposób pomiaru, a także wnieść cenny wkład w szerszą debatę na temat różnorodności kulturowej. Najważniejszymi motywami stojącymi za pomysłem podjęcia tych badań były rosnąca polaryzacja społeczna oraz potrzeba wdrożenia zasad tolerancji z myślą o zapobieganiu ekstremistycznej przemocy, dyskryminacji, represjom i uciskowi. „Tolerancja jest jedną z tych rzeczy, których »nie można nie chcieć«”, stwierdził Verkuyten, „nawet jeśli uznamy, że nie jest ona żadną czarodziejską różdżką, która rozwiąże wszystkie problemy związane z różnorodnością”. Poproszony o zdefiniowanie tolerancji międzygrupowej, uczony wyjaśnił, że obejmuje ona wytrzymałość i wyrozumiałość w obliczu niezgody, dezaprobaty lub wręcz niechęci. Wymaga też samokontroli i zachowań pozytywnych. „Osoba cechująca się większą tolerancją jest przy tym bardziej skłonna zaakceptować zachowanie, z którym się nie zgadza”, zauważył Verkuyten, podając realne przykłady tolerancji międzygrupowej w Europie. Przywołał między innymi debatę na temat noszenia chust przez muzułmanki, budowy minaretów w kilku stolicach państw członkowskich UE oraz ulicznych demonstracji grup skrajnie prawicowych.
Jak wyznaczyć granice tolerancji?
Projekt pozwolił na pomiar wskaźników tolerancji rozumianej dwojako: jako zróżnicowana ogólna cecha osobnicza oraz jako akceptacja określonych praktyk wykonywanych przez mniejszość pomimo odczuwania dla nich dezaprobaty. Verkuyten podkreślił znaczenie, jakie ma ustanawianie standardów i dopuszczalnych wariantów tego, co uważa się za możliwe do przyjęcia. „Skuteczne polityki i interwencje na rzecz zwiększenia tolerancji muszą określać normy i stymulować chęci i zdolności do omawiania kwestii spornych i znoszenia różnic grupowych”, powiedział. Biorąc pod uwagę wyzwania związane z pomiarem wskaźników tolerancji, konieczne było odróżnienie jej od uprzedzeń i szerokiej gamy negatywnych uczuć wobec różnych grup społecznych. Zespół projektu pracował nad tymi zagadnieniami, posługując się testami pilotażowymi i zaawansowanymi metodami statystycznymi. Odnosząc się do implikacji swoich badań dla szerszej debaty na temat różnorodności kulturowej, Verkuyten wyjaśnił, że tolerancja jest wartością pośrednią pomiędzy całkowitym odrzuceniem a pełną akceptacją. „Oczywiście, ludzie nie powinni odrzucać ani dyskryminować innych, ale nie należy też oczekiwać, że będą przyjmować i celebrować wszelkie możliwe różnice”, wyjaśnił. Badania podkreśliły, jak duże znaczenie ma ustalenie granic tego, co może i powinno być akceptowane, czego przykładem jest model „zerowej tolerancji”. W wyniku projektu ustalono również, że polityki i inicjatywy wspierające tolerancję powinny być włączone do programów edukacji obywatelskiej, edukacji na rzecz demokratycznego obywatelstwa i edukacji o prawach człowieka. Owocem projektu InTo jest szereg publikacji naukowych oraz monografia „The Social Psychology of Tolerance” (wydawnictwo Routledge, 2023). Ogólnie rzecz biorąc, badania dostarczyły wiedzy na temat wyzwań związanych z pomiarem i promowaniem tolerancji, a także roli tworzenia standardów i granic. Decydenci i pedagodzy mogą wykorzystać te badania do opracowania inicjatyw i polityk promujących tolerancję i pozytywne relacje między poszczególnymi grupami.
Słowa kluczowe
InTo, tolerancja, różnorodność, tolerancja międzygrupowa, społeczeństwo, dyskryminacja, mniejszość, psychologia społeczna
