Nowe badania starożytnego DNA dostarcza informacji na temat zagrożonych wyginięciem słoni afrykańskich
Na pokładzie pewnego fenickiego statku, który zatonął u wybrzeży Hiszpanii blisko 2 500 lat temu, znajdował się wyjątkowy ładunek – transport kości słoniowej. Choć dla wielu osób zarówno sam statek, jak i jego zatonięcie są wyłącznie ciekawostką historyczną, dla niektórych jest to rzadka okazja do przyjrzenia się bliżej pewnemu zjawisku, które wciąż wywiera niszczycielski wpływ na współczesny świat. „Badania historycznej kości słoniowej, przywiezionej do Europy na przestrzeni ostatnich 5 000 lat, może stanowić niezwykle cenne źródło wiedzy na temat historii słoni afrykańskich, obecnie zagrożonych wyginięciem, a także na temat ludzi, którzy odpowiadali za handel tym materiałem”, wyjaśnia Patrícia Chrzanová Pečnerová, była stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie” z Uniwersytetu Kopenhaskiego. Dzięki wsparciu finansowanego ze środków tego działania projektu STAMPEDE, Pečnerová postanowiła dowiedzieć się, skąd pochodziła kość słoniowa na pokładzie pechowego statku.
Pozyskiwanie starożytnego DNA z kłów
Pierwszym krokiem było wyodrębnienie starożytnego materiału genetycznego z kłów. Zdaniem Pečnerovej cały proces można przyrównać do kupowania kota w worku – jest całkowicie nieprzewidywalny. „Zasadniczo nie da się przewidzieć, ile DNA przetrwało w badanym materiale, a także w jakim stopniu kość słoniowa została zanieczyszczona w wyniku oddziaływania otaczającego ją środowiska lub działań ludzi”, mówi. W przypadku kości słoniowej wydobytej z pokładu zatopionego fenickiego statku badaczce udało się uzyskać duże ilości materiału genetycznego. Niestety, szybko okazało się jednak, że większość nie miała nic wspólnego ze słoniami. „Na szczęście dysponujemy obecnie zaawansowanymi technikami laboratoryjnymi, mamy też analizy obliczeniowe, dzięki którym udało nam się uzyskać pewne informacje na temat tych zwierząt”, dodaje Pečnerová. Pomimo problemów wynikających z pozostawiającego wiele do życzenia stanu pozyskanego DNA, Pečnerová była w stanie zestawić dane otrzymane z próbek z informacjami na temat różnorodności współczesnych słoni, dzięki czemu była w stanie wskazać, z której części kontynentu afrykańskiego pochodził jeden z kłów oraz do jakiego gatunku słonia należał. „Opracowując zestaw danych referencyjnych dotyczących różnorodności genetycznej współczesnych słoni zbudowaliśmy ważny, a zarazem przystępny zasób, który przyczyni się do lepszej ochrony tych zwierząt”, zauważa Pečnerová.
Współpraca na rzecz ochrony słoni
Opracowany przez badaczkę zestaw danych został wykorzystany przez organizację San Diego Zoo Wildlife Alliance, która pracuje nad stworzeniem atlasu różnorodności genetycznej słoni w Afryce. Organizacja wykorzystała dane zgromadzone w ramach projektu STAMPEDE dotyczące różnorodności słoni, aby stworzyć potężne narzędzie będące cenną pomocą w procesie ochrony zagrożonych słoni afrykańskich. Jego zadaniem jest pomoc w identyfikacji zwierząt na podstawie kodu genetycznego – jak czytamy w artykule opublikowanym w witrynie internetowej spółki Illumina informacje genetyczne uzyskane z próbek można dopasować do danych historycznych wskazujących obszary, na których przebywało wcześniej dane stado. Takie dane pomogą w ustaleniu szlaków migracji i podejmowaniu decyzji dotyczących wielu zagadnień, na przykład budowy nowych konstrukcji i elementów infrastruktury z uwzględnieniem koegzystencji naszych gatunków, w tym zapewnienia zwierzętom możliwości przejścia. „Jestem dumna z tego, że zrealizowany przeze mnie projekt pozwolił na dowiedzenie słuszności koncepcji i wykazanie, że badanie słoni żyjących w przeszłości nie tylko jest obecnie możliwe, ale także może pomóc w ochronie zwierząt żyjących w czasach współczesnych”, podsumowuje Pečnerová. Badaczka pracuje obecnie nad nowymi narzędziami genetycznymi, które znajdą zastosowanie w procesach monitorowania i ochrony słoni w terenie. Pečnerová została niedawno wyróżniona stypendium Branco Weiss Fellowship, dzięki któremu będzie w stanie dokładniej przyjrzeć się zjawisku handlu kością słoniową.
Słowa kluczowe
STAMPEDE, słonie afrykańskie, DNA, kość słoniowa, wyginięcie, biolodzy
