Postrzeganie samotnych matek przez społeczeństwo w Rosji i Wielkiej Brytanii
Samotne macierzyństwo w wielu krajach przeszło lub obecnie przechodzi proces normalizacji: matki nie są już przedmiotem negatywnych postaw społecznych, a ich dzieci nie są prześladowane z powodu niekonwencjonalnych struktur rodzinnych. Jednak przyczyny tej normalizacji i jej charakterystyka różnią się znacznie w zależności od kraju. Na przykład w literaturze anglojęzycznej ta normalizacja znajduje odzwierciedlenie w różnorodności literatury pięknej, w tym książek obrazkowych dla dzieci i literatury młodzieżowej. Projekt SingleMother analizuje kontrast między Wielką Brytanią a Rosją oraz czynniki, które wpływają na dany rodzaj postrzegania. „W Rosji normalizacja samotnego macierzyństwa była powiązana z polityką pronatalistyczną od czasów sowieckich. Chociaż akceptacja kulturowa samotnych matek zajęła sporo czasu, obecnie są one uważane za ważne członkinie społeczeństwa. Akceptacja ta wynika z ich roli w uzupełnianiu populacji, co jest zgodne z głównymi zagadnieniami współczesnej rosyjskiej polityki demograficznej” — mówi Dmitrii Sergeev, główny badacz projektu, który prowadził swoje badania na Uniwersytecie w Cambridge w Wielkiej Brytanii. Projekt wykazał jednak, że można znaleźć podobieństwa między epoką sowiecką a współczesną Rosją, co ujawnia powtarzającą się postawę podwójnych standardów. Z jednej strony władze nie wywierają presji na samotne matki, uznając ich znaczenie społeczne. Z drugiej strony, zauważalna jest konserwatywna zmiana w kierunku tradycyjnych wartości i rodzin, która stanowi odbicie znanej narracji oczekiwań społecznych. To zestawienie podkreśla złożoność procesu normalizacji oraz wyzwania, przed jakimi stoją samotne matki pomimo zmieniających się postaw.
Na tropie paradoksalnych postaw wobec samotnego macierzyństwa
Sergeev, który otrzymał wsparcie z programu działania „Maria Skłodowska-Curie”, zwrócił się do internetowego giganta handlu detalicznego Amazon, aby dowiedzieć się, czego ludzie szukają i jakie treści są w kupowanych przez nich książkach. Na tej podstawie opracował różnorodną kolekcję książek, które są łatwo dostępne dla każdego, kto szuka literatury na temat samotnych matek. Asortyment ten obejmował 32 książki non-fiction, 48 skierowanych do nastolatków i czytelników literatury młodzieżowej oraz 62 książki obrazkowe dla dzieci. W latach 2000–2020 utwory te przedstawiały samotne matki jako postacie główne lub drugoplanowe. „Gdy zagłębiałem się w te teksty, poświęciłem swoją uwagę na dostrzeganie wzorców, powtarzających się symboli, elementów oraz zniuansowanego użycia słów i obrazów w przedstawianiu samotnych matek. Szczególny nacisk położyłem na książki obrazkowe dla dzieci, w których moje badania wykraczały poza sferę tekstową, aby przeanalizować wizualną reprezentację samotnych matek” — wyjaśnia Sergeev. Umieszczenie samotnego macierzyństwa w perspektywie radziecko-rosyjskiej historii pozwoliło Sergeevowi pokazać, jak rozwinęła się w społeczeństwie ambiwalentna postawa wobec kobiet. Jak zauważa: „Taką postawę można scharakteryzować poprzez zestaw zasad lub kod kulturowy, który określa akceptowalne i nieakceptowalne wzorce zachowań dla samotnych matek. Tylko wtedy, gdy kobieta zapomina o własnym szczęściu, odrzuca uwagę innych mężczyzn i zaniedbuje swoją urodę i zdrowie, koncentrując się w pełni na wychowaniu dziecka, jest akceptowana jako pełnoprawny członek społeczeństwa”.
Zwiększanie świadomości na temat wyzwań stojących przed samotnymi matkami
Sergeev argumentuje, że zrozumienie tej dynamiki ma kluczowe znaczenie dla społeczności, ponieważ zapewnia im informacje umożliwiające kwestionowanie i obalanie dominujących stereotypów. „Przekonującym przykładem są działania samotnych matek z wyboru, które tworzą i udostępniają własne książki obrazkowe dla dzieci i literaturę samopomocową, prezentując pozytywny obraz swoich doświadczeń”. Sergeev chciał również zwrócić uwagę decydentów na potrzeby i dobrobyt samotnych matek. Chociaż istniejące przepisy mogą zapewniać pewną ochronę, zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i krajowym, koncentrują się one głównie na dzieciach, pomijając wyjątkowe wyzwania, przed którymi stoją samotne matki. Uważa, że aby zaradzić tej rozbieżności konieczne jest promowanie podejścia bardziej skupionego na matkach podczas tworzenia polityk, a decydenci muszą zapewniać, że uwzględnią i odzwierciedlą one doświadczenia samotnych matek. „Poprzez osiągnięcie tych dwóch celów mam nadzieję przyczynić się do stworzenia bardziej integracyjnego i wspierającego środowiska dla samotnych matek na całym świecie” — mówi Sergeev.
Słowa kluczowe
SingleMother, Rosja, normalizacja, wyzwania, społeczeństwo, stereotypy
