Czy mieszkańcy UE czują się mniej Europejczykami?
W 2024 roku wybory do Parlamentu Europejskiego – największe na świecie głosowanie obejmujące wiele państw – pokazały rosnące poparcie dla partii o charakterze nacjonalistycznym i eurosceptycznym. Kilka lat temu byliśmy świadkami brexitu i kryzysu zadłużeniowego. Do jakiego stopnia te i inne doniosłe wydarzenia negatywnie wpłynęły na tożsamość europejską? Na tak postawione pytanie spróbowali odpowiedzieć autorzy sprawozdania przygotowanego przez Uniwersytet Amsterdamski.
Tożsamość europejska z nowej perspektywy
Zespół naukowców postanowił połączyć szereg badań opinii publicznych, które przeprowadzono w 34 krajach europejskich na przestrzeni ostatnich 41 lat. Analizie poddano dane zebrane w ramach wszystkich tych badań obejmujących wspomniane państwa i lata, korzystając z zaawansowanej metody modelowania statystycznego. „Chcieliśmy stworzyć mapę ukazującą, w jaki sposób tożsamość europejska ewoluowała na przestrzeni lat, jednak nasze studium w tym zakresie było mocno ograniczone z uwagi na rodzaje badań opinii publicznej, z których zwykle korzystamy w naszych analizach”, twierdzi główna autorka badania Theresa Kuhn, profesor współczesnej historii i polityki europejskiej, w komunikacie prasowym dotyczącym sprawozdania. „Większość badań opinii publicznej nie sięga zbyt daleko w przeszłość i zazwyczaj zawiera tylko jeden rodzaj pytań dotyczących tego tematu”. Wyniki pokazały, że wśród mieszkańców większości unijnych krajów poczucie tożsamości europejskiej wzrosło w ciągu ostatnich 15 lat. Prof. Kuhn wyjaśnia, w czym tkwi źródło takiego rezultatu: „Szczerze mówiąc, byliśmy tymi wynikami zaskoczeni. Ostatnie dwie dekady były naznaczone kryzysami, nie tylko zewnętrznymi, ale także wewnętrznymi, takimi jak brexit czy kryzys zadłużeniowy w strefie euro. Zatem można by się spodziewać, że z powodu tych wydarzeń ludzie będą chcieli zdystansować się od Unii Europejskiej, ale wcale tak się nie stało. Jednym z możliwych wyjaśnień może być fakt, że podczas kryzysów ludzie pragną czuć większą przynależność do grupy. Gdy czują się zagrożeni, chętniej otaczają się innymi ludźmi, których poglądy są zgodne z ich własnymi”. Wśród innych przyczyn prof. Kuhn wskazuje fakt, iż wyrosło już całe pokolenie, które utożsamia Europę wyłącznie z większą ekspansją, wprowadzeniem jednolitego rynku, podróżami bez kontroli granicznych oraz walutą euro. „Ta grupa ludzi dorastała w epoce, w której granice są otwarte, a w wielu krajów jednostką walutową jest euro. Te rzeczy sprawiły, że Europa stała się dla nich czymś namacalnym, dzięki czemu mogli realnie doświadczać, czym jest Unia, zamiast widzieć w niej abstrakcyjną instytucję”.
Rola sceptyków
Niezadowolenie z Unii Europejskiej doprowadziło do wzrostu nastrojów eurosceptycznych. Prof. Kuhn nie uważa jednak, by obywatele czuli się w mniejszym stopniu Europejczykami. „Należy dokonać wyraźnego rozgraniczenia między poczuciem tożsamości europejskiej a poparciem dla Unii Europejskiej. Ktoś może czuć się Europejczykiem, ale wcale nie zgadzać się z obecną polityką. Może być również odwrotnie”. Badaczka dodaje również: „Eurosceptyczni wyborcy są zjawiskiem, z jakim mamy najprawdopodobniej do czynienia już od lat 50. ubiegłego wieku. Jednak jak dotąd nie mieli oni szansy na to, by wyrazić swoje poglądy w wyborach, ponieważ niemalże wszystkie partie krajowe były proeuropejskie. Dopiero w latach 90. kwestia ta stała się przedmiotem programów partyjnych”. W podsumowaniu prof. Kuhn apeluje do UE o działania wzmacniające poczucie tożsamości europejskiej. „Na szczeblu europejskim podejmowanych jest wiele ważnych decyzji. Dlatego do utrzymania przez UE legitymacji demokratycznej ważne jest, by znaczący odsetek Europejczyków czuł się związany z Europą. Co więcej, z badań wynika, że osoby identyfikujące się jako Europejczycy rzadziej głosują na partie populistyczne i częściej okazują solidarność z innymi Europejczykami”.
Słowa kluczowe
europejska, Europa, UE, Unia Europejska, eurosceptycy, eurosceptycyzm, wybory, tożsamość, badanie opinii