Odkrywanie ukrytych mechanizmów biznesowych na rynkach byłego Związku Radzieckiego
W ciągu ostatniej dekady zbliżenie dyplomatyczne i reformy gospodarcze otworzyły nowe możliwości w relacjach między UE a byłymi republikami radzieckimi. Oczekiwana fala inwestycji zagranicznych nie została jednak w pełni zrealizowana. W ramach projektu MARKETS(odnośnik otworzy się w nowym oknie) przeanalizowano środowiska biznesowe w krajach Azji Środkowej, Kaukazu i Europy Wschodniej, aby lepiej zrozumieć zarówno formalne, jak i nieformalne czynniki wpływające na inwestycje zagraniczne w tych regionach. „Inwestycje zagraniczne wszędzie kierują się tą samą logiką, co analiza kosztów i korzyści: ile pieniędzy można zarobić w porównaniu do ryzyka. Różnica polega na szansach i zagrożeniach oferowanych przez ten, a nie inny konkretny region, dlatego tak ważne są badania regionalne” — mówi Abel Polese, koordynator projektu MARKETS. Projekt, realizowany przy wsparciu programu działania „Maria Skłodowska-Curie(odnośnik otworzy się w nowym oknie), sięgał poza tradycyjne wskaźniki ekonomiczne, aby zrozumieć rzeczywistą dynamikę działań biznesowych.
Mapowanie praktyk nieformalnych
Dzięki wykorzystaniu wiedzy z zakresu ekonomii, antropologii i zarządzania zespół projektu MARKETS stworzył zróżnicowane portfolio studiów przypadków. Badacze uchwycili szereg złożoności tych regionów — od przedsiębiorczości kobiet w Kirgistanie po kwestie płci w sprzedaży bazarowej w Uzbekistanie i dynamikę przemysłu winiarskiego w Gruzji i Mołdawii. Jednym z głównych osiągnięć projektu był wkład w 3. tom Global Encyclopaedia of Informality(odnośnik otworzy się w nowym oknie), która dokumentuje i wyjaśnia nieformalne praktyki na całym świecie. Zespół MARKETS koordynował również projekt strategicznej mapy nieformalności Światowego Forum Ekonomicznego(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Te publikacje podkreślają, że tam, gdzie formalne systemy są niewystarczające, nieformalność często staje się praktycznym rozwiązaniem. „Nieformalność sama w sobie nie jest ani dobra, ani zła. W niektórych przypadkach pomaga ona w załatwianiu spraw w sytuacji, gdy wszystko utknęło w martwym punkcie. W innych przypadkach toruje drogę korupcji” — zauważa Abel. Zniuansowana perspektywa projektu rzuca wyzwanie uproszczonym osądom moralnym. „Nie chcieliśmy uwznioślać nieformalności ani romantyzować regionu, tylko przedstawić twarde dane na temat nieformalności, wyjaśnić działanie tych mechanizmów i zaproponować środki zaradcze, które niekoniecznie będą represyjne” — dodaje. Po konsultacji z ekspertami projektu zespół ds. wywiadu strategicznego Światowego Forum Ekonomicznego rozszerzył swoją definicję nieformalności poza gospodarkę nieformalną, aby uwzględniać w swoich założeniach politycznych aspekty słabiej widoczne i mierzalne.
Zarządzanie ryzykiem
W ramach projektu MARKETS zidentyfikowano dwie podstawowe strategie mające na celu zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego w regionie. Pierwsza z nich obejmuje budowanie stabilnych, przewidywalnych środowisk, w których prawa własności są chronione — czego przykładem jest udane przystąpienie krajów bałtyckich do UE. Drugie podejście obejmuje współpracę z wpływowymi lokalnymi osobistościami. „Oprócz tego, że budzi to wątpliwości natury etycznej, jest też bardzo ryzykowne, ponieważ zależy od stanowiska danej osoby, które może się zmienić w nieprzewidywalny sposób, a także od jej dalszego zainteresowania współpracą” — komentuje Abel. Oprócz tych strategii projekt MARKETS proponuje poprawę przejrzystości poprzez rachunki satelitarne w krajowych systemach rachunkowości, aby lepiej śledzić niezgłoszoną działalność i uchylanie się od opodatkowania — kwestie, które mają wpływ zarówno na finanse publiczne, jak i atrakcyjność inwestycyjną regionu. Wyniki projektu zostały zaprezentowane na 24. spotkaniu Grupy Ekspertów ds. Rachunków Narodowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), zorganizowanym przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ. Badanie podkreśla również sposób, w jaki wojna w Ukrainie zmieniła regionalny krajobraz inwestycyjny i przekształciła Azję Środkową w centrum handlu międzynarodowego i szlak pozwalający omijać sankcje nałożone na Rosję(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zmotywowało to firmy do poszukiwania alternatyw lub przestawienia się na produkcję lokalną. Na przykład produkcja sera w Azji Środkowej poprawiła się zarówno pod względem ilości, jak i jakości, natomiast import części samochodowych do Kirgistanu — kraju o drugim najmniejszym PKB w regionie — wzrósł o 5500% w ramach szlaków reeksportowych zaopatrujących rynek rosyjski. Projekt MARKETS oferuje wytyczne dla polityki UE, w szczególności w odniesieniu do programów rozwoju dotyczących płci, usług rozwoju biznesu i etycznego podejścia do wyzwań związanych z sankcjami. Jak podsumowuje Abel: „Pytanie brzmi: czy chcemy promować etyczny sposób prowadzenia działalności gospodarczej w regionie? A jeśli chcemy, jakie zachęty możemy zaoferować?”.
