Poszukiwanie biomarkerów odpowiedzialnych za nawrót palenia tytoniu
Palenie papierosów jest główną przyczyną zgonów i niepełnosprawności na świecie, której można zapobiec. Palenie bierne również niesie ze sobą poważne zagrożenia dla zdrowia. Istnieje wiele interwencji, które pomagają rozstać się z nałogiem, jednak tylko około 15% palaczy rezygnuje z palenia na dłużej niż 6–12 miesięcy. Zidentyfikowanie palaczy, u których występuje większe ryzyko powrotu do nałogu, może przyczynić się do opracowania spersonalizowanych terapii, które raz na zawsze pomogą zerwać z paleniem. W projekcie BioNic, realizowanym przy wsparciu działań „Maria Skłodowska-Curie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie), badacze starali się zidentyfikować palaczy bardziej podatnych na powrót do nałogu, badając biomarkery związane ze stresem jeszcze przed rzuceniem palenia. Zbadali więc powiązania między deficytami w regulacji emocji i zmianami w aktywności mózgu mającymi związek z długotrwałą abstynencją nikotynową. „Podstawowa hipoteza zakładała, że uczestnicy, którzy wykazują silniejszą reaktywność na stres i zmniejszoną zdolność do regulacji emocji, będą narażeni na większe ryzyko nawrotu”, wyjaśnia Georgia Panayiotou(odnośnik otworzy się w nowym oknie), profesor psychologii klinicznej na Uniwersytecie Cypryjskim i koordynatorka projektu BioNic.
Biomarkery związane ze stresem w centrum zainteresowania
Badacze z projektu BioNic skupili się na biomarkerach związanych ze stresem w kilku kluczowych obszarach, realizując 3-dniowy protokół trwający 6 miesięcy, obejmujący zadanie związane ze stresem. Ocenili neurofizjologię palaczy za pomocą EEG; pobrali próbki śliny i krwi do pomiaru poziomu hormonów, metabolitów nikotyny i markerów stanu zapalnego; zmierzyli parametry psychofizjologiczne, takie jak częstość akcji serca i zmienność rytmu serca; oraz dokonali pomiaru subiektywnej regulacji emocji i cech psychologicznych. Następnie uczestnicy zostali poproszeni o zaprzestanie palenia na 24 godziny. Podczas ponownej wizyty w laboratorium zespół powtórzył testy w warunkach stresu. „Tylko niektórym uczestnikom udało się osiągnąć 24-godzinną abstynencję”, zauważa Panos Zanos(odnośnik otworzy się w nowym oknie), główny badacz z projektu BioNic. Abstynencję oceniano ponownie po 3 i 6 miesiącach, uwzględniając także niektóre zmienne psychologiczne i pomiary próbek biologicznych.
Zróżnicowany obraz rzucania palenia
Wyniki ujawniły złożony obraz. „Ludzie to niezwykle złożone organizmy, które w warunkach uzależnienia stają się jeszcze bardziej skomplikowane”, przekonuje Panayiotou. Jednak zespół wiele się dzięki temu dowiedział. W pierwszym dniu zaprzestania palenia można było zaobserwować zarys profilu reaktywności na stres. Aktywność mózgu u osób, które odstawiły palenie uległa poprawie w odróżnieniu od osób, które nie mogły rzucić palenia, wykazując większą gotowość i zaangażowanie w wykonywanie zadania związanego ze stresem. „Wydawało się, że osoby, które zachowały 24-godzinną abstynencję, lepiej radziły sobie z wymaganiami sytuacyjnymi”, zauważa badacz zespołu zajmujący się gromadzeniem danych, Markos Apostolakis(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Tętno może być prognostykiem abstynencji, a niższe tętno spoczynkowe wiąże się z udaną 24-godzinną abstynencją. Jak dotąd badaczom nie udało się wyłonić żadnych predyktorów na podstawie próbek biologicznych ani subiektywnej oceny regulacji emocji, choć spodziewają się, że uda im się je znaleźć, gdy wykorzystają bardziej zaawansowane techniki. „Nawiązaliśmy współpracę w celu włączenia algorytmów uczenia maszynowego do oceny różnych modeli wykorzystujących wyniki naszego projektu”, dodaje Panayiotou.
W kierunku bardziej przemyślanych strategii rzucania palenia
Wyniki mogą pomóc w udoskonaleniu strategii rzucania palenia poprzez dostarczenie profili biomarkerów podatności i odporności, nawet przed rzuceniem palenia. „Dla lekarzy oznacza to możliwość rozpoznania pacjentów, którzy mogą wymagać intensywniejszego lub bardziej wszechstronnego wsparcia przed próbą zaprzestania lub w trakcie rzucania palenia”, wyjaśnia Panayiotou. „Z kolei palaczom pozwoli to zrozumieć, dlaczego niektórym osobom trudniej jest rzucić palenie, przesuwając akcent z «braku silnej woli», co jest stygmatyzujące dla pacjenta, na mierzalne cechy biologiczne i psychologiczne”, dodaje badacz. Zespół ma nadzieję, że uda mu się również zidentyfikować markery epigenetyczne, które mogą przyczyniać się do nawrotu palenia. „Po zakończeniu analizy wyników i zidentyfikowaniu luk w literaturze podejmiemy następny krok, jakikolwiek by on nie był!”, zapewnia Panayiotou.