Czy naciski na publikację badań mogą zniekształcać ich wyniki?
Badania otrzymały wsparcie ze środków projektu "Nauka obiektywna" finansowanego w ramach Siódmego Programu Ramowego. Projekt miał na celu ocenę skali tendencyjności w naukach przyrodniczych i społecznych. Analizy tysięcy publikacji wykazały, że naukowcy przeważnie opisują bardziej "pozytywne" wyniki swoich eksperymentów prowadzonych w niewielkiej liczbie elitarnych instytucji. Ale czy wyniki "pozytywne" są bardziej interesujące od "negatywnych"? Przecież wynik "negatywny" nie oznacza, że nie poczyniono żadnych odkryć, ale że dowody wskazują błędność hipotezy. Zasadność naukowa takiego wyniku jest taka sama, jak wyniku pozytywnego, potwierdzającego słuszność hipotezy. Przykładowo rozważmy stwierdzenie "dane niewątpliwie świadczą o antropogenicznym charakterze globalnego ocieplenia". Stwierdzenie to jest w takim samym stopniu zasadne, co stwierdzenie "dane niewątpliwie świadczą o braku antropogenicznego charakteru globalnego ocieplenia", pod warunkiem że dane faktycznie na to wskazują. Z drugiej strony stan współczesnego środowiska akademickiego często opisuje się wyrażeniem "publikuj albo zgiń". Kariery naukowców są w coraz większym stopniu oceniane wyłącznie na podstawie liczby publikacji wymienionych w ich CV oraz liczby cytatów w innych publikacjach. W związku z tym naukowcy muszą ciągle publikować wyniki swoich badań, aby móc uzyskiwać fundusze i kontynuować karierę. Wyniki mają duże szanse na opublikowanie w czasopismach naukowych. Z kolei wyniki zawarte w publikacjach mają wpływ na liczbę cytowań w innych publikacjach. W ramach projektu "Nauka obiektywna" badacze zwrócili się bezpośrednio do naukowców o wskazanie, gdzie dopuścili się nierzetelności w badaniach. Dwa procent respondentów przyznało, że co najmniej raz dopuściło się fabrykowania danych lub wyników, ich przekłamywania lub manipulowania nimi, co według wszelkich norm stanowi poważną nierzetelność. Odsetek ten był wyraźnie wyższy, gdy zapytano naukowców o postępowanie współpracowników. Biorąc pod uwagę, że w ramach badania ankietowego zadawano pytania dotyczące drażliwych kwestii, uzyskane wyniki stanowią ostrożne szacunki skali występowania tego zjawiska. W celu dalszego poparcia hipotezy zakładającej, że duża konkurencja w środowisku akademickim nasila tendencje do odrzucania wyników "negatywnych", przeanalizowano dane pochodzące z Narodowej Fundacji na rzecz Nauki (National Science Foundation). Badania związku pomiędzy odsetkiem publikacji informujących o wynikach "pozytywnych" a produktywnością instytucji i wydatkami na prace badawczo-rozwojowe wykazały wyraźny związek pomiędzy tymi czynnikami. Większość przełomowych badań naukowych jest prowadzona w niewielkiej liczbie elitarnych organizacji. Nie musi to oznaczać tendencyjności systemu — wskazuje to na wyższą koncentrację uzdolnionych osób w placówkach, w których środowisko sprawia, że można osiągnąć więcej niż w przypadku pracy indywidualnej. Ponadto prestiżowe czasopisma dokonują bardziej rygorystycznej selekcji materiałów do publikacji, przyjmując tylko te, które przedstawiają postęp w danej dziedzinie, czyli zawierają wyniki pozytywne.
